Petobani

PETOBANİ (Gürcüce: პეტობანი; okunuşu: “p’et’obani”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı 1925’te Hisarlı olarak değiştirilmiştir. 

Petobani, Ardanuç kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 28 km uzaklıktadır. Yakın çevresinde Çedila (Bağlıca), Norgieli (Çakıllar), Çimçimi (Cevizlik) ve Goraşeti (Kutlu) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Petobani, köyün bilinen en eski adıdır. Tao-Klarceti bölgesinde bu adı taşıyan başka yerleşim de vardır. Bugün Posof ilçesindeki Kalkankaya köyünün adı en eski Osmanlı kayıtlarına Bedoban (بروبان) olarak girmiştir (1:I.305). Ardanuç ilçesindeki Petobani köyünün adının da böyle yazılacağı varsayılabilir. Rus idaresi ise köyü Petoban (Петобан) olarak kaydetmiştir (2). Köyün adı 1927 tarihli Artvin vilayeti üzerine Osmanlıca bir yayında Petoban (پتوبان) olarak yazılmıştır (3:115).

 Petobani,, Gürcüce özel ad olan Petre (პეტრე) ile köy anlamına gelen “ubani” (უბანი) kelimelerinden türemiş, “Petre’nin köyü” anlamına gelen Petresubani (პეტრესუბანი) zaman içinde Petobani’ye dönüşmüş olmalıdır. Köyde Çalispiri (ჭალისპირი), Mindrobi (მინდრობი), Mağlisukani (მაღლისუკანი), Papakana (ფაფაყანა), Salisakari (სალისაყარი), Tkeşikana (ტყეშიყანა), Nadikori (ნადიკორი), Tsitelkana (წითელყანა) ve Napudzari (ნაფუძარი) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:190).

DEMOGRAFİ
Petobani’nin en erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyde 20 hane yaşıyordu ve tamamı Hıristiyan olarak kaydedilmiştir. Her hanenin 5 kişiden oluştuğu varsayılırsa, Petobani’de 100 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde ise, hane sayısı 13’e düşmüştü. 7 hane Hıristiyan 6 hane Müslüman olarak kaydedilmiştir. Yedi hanenin Osmanlı idaresi altındaki köyden Gürcistan’a göç etmiş olma ihtimali vardır (5:35).

Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Petobani’de 12 hanede 44 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Petobani köyünün toplam nüfusunun 88 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. 1574 yılıyla kıyaslandığında, Petobani köyünün nüfusunun artmayıp azaldığı görülmektedir (5:39).

Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında “Petoban” adıyla kaydedilmiş olan köy, bu livanın Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 22 hanede yaşayan 126 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması, Rus idaresi sırasında köyün demografik yapısının değiştiğini veya Müslüman Gürcülerin bu ad altında kaydedildiğini göstermektedir (6). 1935 genel nüfus sayımında ayPetobani’nin nüfusu 152 kişiyeden oluşuyordu (7:175). Günümüzde köyde yaklaşık 50 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Petobani, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Erken ve geç orta çağlarda Gürcü devletleri tarafından yönetilen Klarceti ve Petobani köyü, 1551 yılında Osmanlıların eline geçti. Bu tarihten sonra Harauli, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyü kapsıyordu ve Harauli 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin orta büyüklükteki köylerinden biriydi. 17. yüzyılın başlarında Ardanuç livası Çıldır eyaletine bağlandı ve Harauli de bu eyaletin köylerinden biri haline geldi (1:35).

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı egemenliğinde kalan Petobani, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastı sınırları içinde Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasının (uçastok) bir köyüydü. Bu kazaya bağlı Samtskaro nahiyesinin dört köyünden biriydi. Nahiyenin diğer köyleri olan Samtskaro, Norgieli ve Çedila da Petobani gibi Gürcü köyleriydi. Petobani nüfus açısından nahiyenin en küçük köyüydü (2).

Petobani, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya’yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Petobani’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Petobani, bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümeti Artvin ile Ardahan bölgelerinden çekildi. Bunun sonucunda Petobani fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da köy Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Petobani, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Petobani / Petoban, Türkçe olmadığı için 1925 yılında köyün adı Hisarlı olarak değiştirildi (9:141). Adının değişmesine karşın eski adı yeni adıyla birlikte “Hisarlı (Petoban)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (10).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt. 
2. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.  
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
9. ^Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010. 
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.