AHALŞENİ KİLİSESİ – Tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Ahalşeni olan Sazlıçayır köyünde orta çağda inşa edilmiş bir Gürcü kilisesiydi. Bu yapı tamamen yıkılmış ve yerinde cami inşa edilmiştir (2:204).
Tarihçe: Günümüze ulaşmamış olan Ahalşeni Kilisesi, 1902 yılında Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından yerinde incelenmiş ve tanımlanmıştır. Takaişvili, yazıtlardan birinde kilisenin kurucusu olarak geçen Saurmaga’nın oğlu Nigvarai’nin kim olduğunun bilinmediğini, ama yazıtta kullanılmış Gürcü alfabesinin Asomtavruli karakterlerinin kilisenin eski bir tarihte inşa edildiğini gösterdiğini belirtmiştir. Nitekim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde Ahalşeni’nin 46 haneden oluşan Hristiyan bir Gürcü köyü olduğu bilinmektedir. Kilisenin de bu tarihten önce inşa edilmiş olması gerekir. Osmanlılar 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ahalşeni Kilisesi’ni bir ekle kuleye dönüştürmüş ve savunma amaçlı bir yapı olarak kullanmıştır. Kilise daha sonraki bir tarihte tamamen yıkılmış ve yerinde köyün camisi inşa edilmiştir (44:7-8; 41:II:469, III:535).
Mimari: Ahalşeni Kilisesi, kesme taşlardan inşa edilmiş kubbesiz bir yapıydı. Osmanlı idaresince savunma amaçlı dört köşeli bir kuleye çevrilmiş olmasına rağmen, 1902 yılında büyük ölçüde ayakta duruyordu. Ancak bu tarihten bir süre önce depremde batı koridoru çökmüştü. Yaygın biçimde başka yapılarda görüldüğü gibi Ahalşeni Kilisesi’ne ekli biçimde inşa edilmiş bir şapel bulunmuyordu. Kilisenin uzunluğu yaklaşık 8,5 metre, genişliği yaklaşık 6 metreydi. Doğu, batı ve güney duvarlarında birer pencere açıklığı bulunuyordu. Eski ikonostasisin sadece bir kısmı sağlam kalmıştı. Duvara yaslanmış sağlam bir kürsü bulunuyordu. Sunakta ise küçük bir niş vardı. Güney penceresinin üstünde, iç taraftan güzel bir oyma yer alıyordu. Kilisenin çatı örtüsü uzun taş plakalarla kapatılmıştı. Zarar görmüş olan batı koridorunun güney tarafta bir kapı açıklığı vardı. Batı kapısının üstünde haç figürlü bir taş bulunuyordu. Bu girişin iki yanında çok güzel iki adet kabartma tasvir yer alıyordu. Sol taraftaki kabartmada, bir elinde kilisenin maketini tutar halde bir bani figürü resmedilmişti. Sağdaki kabartma ise, Aziz Giorgi’yi at üstünde ve atının ayaklarının altında yatan bir figürle betimliyordu. Aziz Giorgi’nin başının üstünde Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle “Ⴜ~Ⴋ Ⴂ~Ⴈ”, yani “წმინდა გიორგი” yazısı yer alıyordu. Bu kabartmada Aziz Giorgi’nin tasvir edildiği bu yazıdan anlaşılmaktadır. Bu kabartmada Asomtavruli harfleriyle “Ⴕ. ႸႤ ႬႨႶႥ ႠႰႠI / ႻႤ ႱႠႳ ႰႫႢႨႱႨ” (“Tanrım, Saurmaga’nın oğlu Nigvaray’a merhamet et”) şeklinde bir Gürcüce yazıt bulunuyordu (44:7-8).
*
TAO-KLARCETİ 