İSİ KİLİSESİ – Tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı İsi olan Altınçanak köyünde orta çağda Gürcülerden kalma bir kilisedir.[1]
Tarihçe: İsi köyü, orta çağda Gürcistan’ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirdi. 1574 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre köyün nüfusu 58 Hristiyan haneden oluşuyordu.[2] İsi Kilisesi de bu dönemden kalmıştır. Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili kiliseyi 19017 yılında tanımlamış ve en geç 9. yüzyıla tarihlendirmiştir. Bu tespit kilisenin Gürcü krallığı döneminde inşa edildiğini göstermektedir. Köy halkının Osmanlı döneminde Müslüman olmasıyla kilise cemaatini yitirmiş ve zaman içinde harap hale gelmiştir. Nitekim 1917 yılında büyük ölçüde yıkılmış, içi toprakla dolmuştu. Yapı samanlık ve meyve kurutmak için kullanılıyordu.[3] Günümüzde kiliseden kalan duvarlar sonradan inşa edilmiş olan evin duvarlarını oluşturmaktadır.[4]
Mimari: İsi Kilisesi, Altınçanak köyünün dış kısmında yer alır. Dolgu duvar tekniğinde kareye yakın kabaca yontulmuş taşlarla inşa edilmiştir. Kuzey duvarı yıkılmıştır. Bir evin parçası haline getirilmiş olan kalan kısımlar ev sahibi tarafından farklı amaçlarla kullanılmaktadır. İsi Kilisesi, batı kolu uzun tutulmuş trikonchos planlı bir yapıdır. Ancak eksedralar düz duvarlarla sınırlandırıldığından dışarıdan bu plan fark edilmemektedir. Yapının duvar yüzey taşlarının çoğu sökülmüştür. Kiliseden kalan duvarların yüksekliği 3-5 metre arasında değişmektedir. Doğuda üç adet, güneyde bir adet pencere açıklığı bulunmaktadır. Kilisenin girişi, uzun tutulan batı kolunun batı cephesinde yer alır. Batı kolunun iki yan duvarı, dikdörtgen biçimli ikişer duvar payesi ve bunları bağlayan yarım daire kemerlerle derin niş oluşturularak üç bölüme ayrılmıştır. Kilisenin doğu kısmında yer alan eksedra, apsis işlevi görmektedir. Doğrudan duvarlar üzerine oturan kubbe, Ekvtime Takaişvili’nin bulunduğu 1917 yılında da çökmüştü. Kubbe kasnağı kısa ve sekizgendi. Her iki cepheden birinde birer olmak üzere kubbe kasnağında dört pencere bulunuyordu. Bu sırada apsis kapatan çatı örtüsü yerinde duruyordu.[5][6]
*
TAO-KLARCETİ 