MİKELETİ (Gürcüce: მიქელეთი; okunuşu: “mikeleti”), tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Şevşeti’deki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı Çermik olarak değiştirilmiştir.
Gürcistan sınırında yer alan Mikeleti, Şavşat kentinin kuzeyinde yer alır ve kente 40 km uzaklıktadır. Yakınlarında Cinali (Ilıca), Kvirala (Demirkapı) ve Çihvta (Akdamla) köyleri bulunmaktadır. Arsiani Dağlarının eteklerinde bulunan köy, eskiden beri kaplıcalarıyla ünlüdür.
KÖYÜN ADI
Mikeleti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Mikelet olarak girmiştir (1:192). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar Mikeleti’yi ayrı köy değil, Garkloba’nın mahallesi olarak kaydetmiştir (2:10). Mikeleti, Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra uzun süre köy statüsü taşımıyordu. İlk kez 1980 genel nüfus sayımında, Çermik köyünün kurulması dolayısıyla, bu köyün eski adı olarak “Çermik (Mikelet) (Beşkaya)” olarak kaydedilmiştir (3). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ve kültür tarihçisi Niko Mari köyün adını Mikeleti (მიქელეთი) olarak yazmıştır (4:296; 5:225-226).
Mikeleti adı Gürcüce bir yer adıdır. Mikel ya da Mikela kişi adına yer bildiren soneki (-eti/-ეთი) getirilerek türetilmiştir. Bu yer adı Mikel’in toprakları, Mikel’in yeri anlamına gelir. Mikeleti’de Çunta (ჩუნთა), Maçala (მაჭალა), Nakordali (ნაკორდალი), Zela (ზელა), Zedakari (ზედაკარი), Kapari (ყაფარი), Kviana (ქვიანა), Lertsmani (ლერწმანი), Velti (ველთი), Nasudari (ნასუდარი), Tsihiskeli (ციხისყელი) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.
DEMOGRAFİ
Mikeleti’nin en erken tarihli nüfusu, 1886 tarihli Rus kayıtlarına dayanılarak verilebilir. Ancak bu tarihte Mikeleti Garkloba’nın bir mahallesiydi ve Garkloba köyünde 548 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (6). Mikeleti köyünün bir Gürcü köyü olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır. Bu tarihten birkaç yıl sonra köyü gezmiş olan Zakaria Çiçinadze’ köyde Gürcüce ve Türkçe konuşulduğunu belirtir (4:296). Çiçinadze İmerhevi köyleri arasında saydığı Mikeleti’den 20 hanenin Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğunu da yazar (7:141). Nüfusun yarısı göç etmiş olsa, köyünün nüfusunun 40 haneden oluştuğu söylenebilir. Her hanede 5 kişinin yaşadığı varsayılırsa, Rusların eline geçmeden önce Mikeleti’in 200 kişinin yaşadığı bir köy olduğu sonucuna varılabilir.
Mikeleti’nin 1921’de Türkiye bırakılmasından sonra bir köy olarak nüfusu ilk kez 1980 genel nüfus sayımında tespit edilmiştir. Bu tarihte köyde 206 kişi yaşıyordu. Köyün bugünkü nüfusu ise yaklaşık 50 kişiden oluşmaktadır.
TARİHÇE
Tarihsel Şevşeti bölgesinin bir köyü olan Mikeleti’deki kilise kalıntısı, buranın Osmanlı döneminden önce eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (8:31). Osmanlı idaresinde Gürcüler Müslümanlaştırıldığı için Osmanlı döneminde Gürcü köylerinde yeni kilise yapılmadığı bilinmektedir.
Mikeleti, bulunduğu bölge itibarıyla Gürcü yönetimindeyken 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçti. Uzun süre Çıldır Eyaleti, 19. yüzyılda Erzurum vilayeti içinde kaldı. 93 Harbi’nde Rusların eline geçince, Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı Garkloba’nın bir mahallesiydi. 1904 yılında Şavşeti bölgesini gezen Niko Mari, Mikeleti’nin önemli sıcak su tedavi merkezlerinden biri olduğunu yazmıştır (5:225-226).
Mikeleti, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin ardından, 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).
Türkiye’ye bırakıldıktan sonra da Mikeleti’nin Çoraklı adını alan Garkloba köyünün bir mahallesi olduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde Çermik köyünün eski adı olarak anılmakla birlikte, Çermik köyüne ilk kez 1980 genel nüfus sayımında rasatlanmaktadır. Bu nüfusu sayımında köyün adı “Çermik (Mikelet) (Beşkaya)” biçimimde kaydedilmiş. Bu kayıt, 1975-1980 arasında, Mikelet ve Beşkaya mahallelerinin birleştirilerek Çermik köyünün kurulduğunu göstermektedir.
Termal sulara gitmek İmerhevlilerin hayatında “ziyaret”lerden sonra ikinci yere sahiptir. Tetraketi’den Garkloba’nın ilerisinde, çok sayıda sıcak suyun bulunduğu Mikeleti ile “maden suyu” dedikleri soğuk suların olduğu Gigieti’ye gidiyorlar. Mikeleti’de ağrılarını, Gigieti’de romatizmayı tedavi ediyorlar. Termal sular Cinali’de de bulunmaktadır. Buraya Acara’dan da gelenler var. Ben Cinali’den dönen atlı gruplarla karşılaştım. Atların sırtındakilerin çoğu bir-iki akrabasının eşliğinde gelen kadınlardı.
Kaynak: Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 225-226.
TARİHSEL YAPILAR
Mikeleti’de tespit edilmiş tek tarihsel yapı Mikeleti Kilisesi’dir. Bir köy kilisesi olan Mikeleti Kilisesi, köyün merkezinin 1,5 km doğusunda dağlık bir tepede yer alır. Tamamen yıkılmış olan kiliseden geriye kilisenin inşasında kullanılan birkaç taş ve harçlı duvar parçaları kalmıştır. Defineciler tarafından kazılması nedeniyle kilisenin temeli de ortadan kalkmıştır (8:31).
KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013.
2. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
3. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1981.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci baskı 1911, Petersburg, Rusça).
6. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
7. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
TAO-KLARCETİ 