Varhana

VARHANA (Gürcüce: ვარხანა; okunuşu: “varh’ana”), tarihsel Samtshe bölgesinin Potshovi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Uluçam olarak değiştirilmiştir.

Varhana, Posof’un güneybatısında yer alır. Bu kasabaya 16 km uzaklıktadır. Çevresinde Zedatsminda (Arılı), Hunamisi (Söğütlükaya), Hevati (Aşıküzeyir) ve Oboli (Akballı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Uluçam olarak anılan köyün bilinen en eski adı, Varhana’dır. Varhana (ვარხანა) veya Varhani (ვარხანი), tarihsel Gürcü coğrafyasında rastlanan bir yer adıdır. Varhana, erken dönem Osmanlı kayıtlarına Varhana (وارخانە) olarak girmiştir (1:III.433). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar da köyün adını Varhana (Вархана) olarak kaydetmiştir (2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Osmanlıca biraz farklı yazılmış olmasına karşın, köyün adı Varhana (وارخانا) olarak geçer (3:761).

Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Varhana’nın (ვარხანა) Gürcüce yer adı olduğunu belirtmiş, ama anlamını vermemiştir (4). Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Adigeni Belediyesi sınırları içindeki Varhani (ვარხანი) ile Varhana, aynı kökten gelen yer adlarıdır.

DEMOGRAFİ
Varhana’nın en eski nüfus bilgisi, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 21 hane (yaklaşık 105 kişi) yaşıyordu. Her hane, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reislerinin çoğu Sunbat, Ruben, Gogiça, Mahara, Revaza, Gogina, Gabriel, Batata gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyün nüfusu 1834 yılında 10 hane (yaklaşık 50 kişi), 1878’de 11 hane (yaklaşık 55 kişi) olarak tespit edilmiştir (1:I.300; II.294; III.433).

Ardahan bölgesini ele geçirmesinden yaklaşık on yıl sonra, Rusların 1886 yılındaki tespitinde Varhana’nın nüfusu 180 kişiden oluşuyordu. Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 194 kişiye, 1906’da da 230 kişiye yükselmiştir. Bu tespitlerde nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2; 5:114). Nüfusun “Türk” olarak kaydedilmiş olması, demografik yapının değiştiğini veya Müslüman olan Gürcülerin bu ad altında kaydedildiğini göstermektedir. Nitekim Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, köyde 20 hanede 241 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır (4).

Varhana’da, 1935 genel nüfus sayımında 235 kişi tespit edilmiştir (6:378). Günümüzde köyde yaklaşık 10 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Varhana, Gürcistan’ı oluşturan tarihsel Samtshe bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı’ın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği‘nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Köye kayıtlı bir değirmen bulunuyordu. Varhana, nüfus açısından 1834 yılında ve 1878’de küçük bir yerleşmeydi (1:I.300; II.294; III.433).

Varhana, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresinde Varhana, Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Tsurtskabi nahiyesinin köylerinden biriydi. Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Varhana’nın bir Müslüman Gürcü köyü olduğunu yazar (4).

Varhana, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Varhana Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Varhana, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (3:761). 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Uluçam olarak değiştirilmiştir (8:525). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda “Uluçam (Varhana)” biçiminde bir süre daha kullanılmıştır (9).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça).
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.