Nadzvia

NADZVİA (Gürcüce: ნაძვია; okunuşu: “nadzvia”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Fıstıklı olarak değiştirilmiştir. Bazı kaynaklarda Türkçe yazılışının etkisiyle Nacvia olarak geçer.

Nadzvia, Artvin kentinin kuzeybatısında, Çoruh Nehri’nin sol kıyısında yer alır. Hatila vadisinin hemen başlangıcının sol tarafında bulunan köye Artvin’in merkezinden yaklaşık 5 km’lik bir yolla ulaşılır. Yakınlarında Artvin kenti dışında, Hatila (Taşlıca) köyü bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Nadzvia, bu yerleşmenin en eski adı olarak bilinir. Türkçeye Nacviya (نجویە) olarak girmiştir (1:8.352). Bu ad daha geç tarihli Türkçe kaynaklarda da benzer biçimde yazılmıştır (2:112; 3:197). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Türkçe biçimine uygun olarak Nacvia (Наджвиа) olarak kaydetmiştir (4). 

 Nadzvia, Gürcüce “nadzvi” (ნაძვი) kelimesinden türemiştir. Ladin anlamına gelen “nadzvi” kelimesi, halk arasında çam ağacı için de kullanılmaktadır. Köyün sakinleri de bu adı “çamlık” anlamına gelen “nadzvnari” (ნაძვნარი) kelimesiyle ilişkilendirmektedir (5:120). Köyün adı 1925’te Fıstıklı olarak değiştirilirken, özgün adındaki çama atıfta bulunulduğu görülmektedir.

Gürcistan’da “nadzvi” (ნაძვი) kelimesinden türemiş olan Nadzva (ნაძვა) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.

DEMOGRAFİ
 Nadzvia köyünün nüfusu, en sağlıklı biçimde 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren verilebilir. 1876 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi‘nde köyün nüfusu 45 hane ve 125 kişi olarak verilmiştir (1:8.353). Buna göre hane başına düşen ortalama nüfus yaklaşık 2,7 kişidir. Ancak salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusunu tespit etme geleceğini bu tarihte de sürdürmüş olabilir. Hane başına ortalama 2,7 kişi gibi düşük bir sayı düşmesi de bu yaklaşımı desteklemektedir. Bundan dolayı kadın ve erkek nüfusunu tespit etmek amacıyla, salnamede verilen sayıyı ikiye katlamak gerekmektedir. Bu durumda Nadzvia’da bu tarihte yaklaşık 250 kişinin yaşadığı söylenebilir.

On yıl sonra, Rus idaresinin 1886 tarihindeki tespitine göre, Nadzvia’da 28 hanede 214 kişi yaşıyordu. Bu tarihten önce bazı köylülerin Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğunu varsayarsak, Rus kayıtlarındaki sayı 1876 için öngörülen tahmini nüfusu mantıklı kılmaktadır. 1886 yılındaki nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Bu tarihten sonra nüfusun artması gerekirken azalmış olduğu görülmektedir. 1907 yılına gelindiğinde köyde yaşayan kişi sayısı 176’ya düşmüştü (4; 6:24,42). Bu durum Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göçün devam etmesiyle açıklanabilir. Ancak bu verilerden göç edenlerin sayısını belirlemek mümkün değildir. 

Artvin bölgesinin Türkiye sınırları içinde kalmasından beş yıl sonra, 1926 yılında yapılan tespite göre Nadzvia köyünün nüfusu 22 hanede yaşayan 121 kişiden oluşuyordu (7:140). 1935 yılına gelindiğinde nüfus fazla artmamış, 1926 tarihli nüfusa sadece 4 kişi eklenmişti (8). Bugün de Nadzvia’da yaklaşık olarak aynı sayıda insan yaşamaktadır.  

TARİHÇE
 Bir köyün tarihinin hangi asırdan başladığını belirlemek, ancak bu yerleşim yerinde tespit edilen tarihsel kalıntıyla mümkün olabilir. Nazvia köyünün tarihine ışık tutacak en önemli kalıntı, büyük ölçüde yıkık durumdaki kuledir. Bu kulenin Osmanlı döneminden çok öncesine ait olduğu söylenebilir. Çünkü Tao-Klarceti bölgesinde daha çok gözetleme amacıyla yapılan kale ve kuleler Osmanlı döneminden çok önce, erken ortaçağda inşa ediliyordu. Hatila Deresi’nin Çoruh Nehri’ne katıldığı noktada yer alan bu kalıntı, 8-10. yüzyıllarda inşa edilmiş olabilir. Osmanlılar ise Nadzvia’yı 16. yüzyılın ortasında ele geçirmişlerdir. Köy önce Artvin livasına bağlanmış, sonra Çıldır Eyaleti içinde yer almıştır.

Nadzvia köyüyle ilgili en ayrıntılı bilgilere 19. yüzyıl kaynakları sayesinde ulaşılmaktadır.  1876 tarihli Trabzon Vialyeti Salnamesi’nde yer alan bilgilere göre, köyün ekonomisinde tarıma dayanıyordu ve hayvancılık önemli bir yere sahipti. Köyde 15 eşek, 50 öküz, 40 inek, 2 at, 400 keçi ve 45 koyun besleniyordu. Bu tarihte Nadzvia, Trabzon vilayeti içinde kalan Lazistan sancağının Livana kazasının bir köyüydü (1:8.353). 

Nadzvia, ertesi yıl başlayan 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. 1886 yılı kayıtlarına göre köy, Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Hatila nahiyesinin üç köyünden biriydi. Bu nahiyeyi oluşturan diğer iki köy ise, Hatila ve Urdzuma’ydı. Nadzvia 1910 yılında da aynı idari konuma sahipti (4; 6:24, 42). 

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla Nadzvia bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Türkiye sınırları içinde kaldıktan dört yıl sonra adı Fıstıklı olarak değiştirildi. Nadzvia bu tarihten itibaren Artvin ilinin merkez kazasına bağlıdır.

Köyün eski adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. Öte yandan köyün yeni adı yerleşmediği için olsa gerek eski adı “Taşlıca (Nacviye)” biçiminde geç tarihlere kadar resmi kayıtlarda da kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Nadzvia köyünde varlığı tespit edilen tarihsel yapılar, Nadzvia Kulesi ve Nadzvia Köprüsü’dür. Köyün 2 km kuzeybatısında yer alan Nadzvia Kulesi, Hatila Deresi’nin Çoruh Nehri’ne karıştığı noktaya yakın bir yerde, bir tepenin kuzey yamacında bulunmaktadır. Eğri hatlı bir plan üzerinde yükselen Nadzvia Kulesi, küçük bir yapıdır. Harç kullanılarak inşa edilmiş olan kuleden geriye yıkık duvarlar kalmıştır. Bir duvarın doğu tarafında köşeli küçük bir pencere vardır. Nadzvia Kulesi, dışarıdan gelecek saldırıları gözetleme ve saldırılara karşı Hatila vadisini koruma amacıyla inşa edilmiş olmalıdır (12:300; 5:120). 

Nadzvia Kulesi’nin aşağısında, Hatila Deresi’nin Çoruh Nehri’ne katıldığı yerde, Hatila Deresi üzerinde kemerli bir taş köprünün varlığı bilinmektedir. Günümüze ulaşmamış olan bu köprüden 1878 yılında bölgeyi dolaşan Yevgeniy Vaydenbaum da söz etmiştir (5:120).

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli Türkçe baskı, 2010).
3. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım: 1927).
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
10. ^ 1975 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1977.
11. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.