Tanzot

TANZOT – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Aydınköy adıyla Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Ermenice bir yer adı olan Tanzot, “armutlu” anlamına gelir. Bu adın, eski kaynaklarda geçen ve “armutlu” anlamdaki Gürcüce Shulovani / Shlobani’nin (სხულოვანი / სხლობანი) Ermeniceye çevrilmesi sonucunda ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.^[3][4] Bu yer adı Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmıştır. Nitekim Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Tanzod (طانزود) ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir kaynakta Danzot (دانزوت) biçiminde geçer.^[5][6]

Tarihçe: Tanzot’un yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün eski Gürcü kilisesi olan Tanzot Kilisesi 1312 yılında inşa edilmiştir. Köyün kalesi de Osmanlı dönemi öncesinen kalmıştır.^[7] Köyde bugüne ulaşmış olan Borkana (ბორყანა), Mikeleti (მიქელეთი), Saneveti (სანევეთი), Varkeneti (ვარკენეთი) gibi Gürcüce yer adları da buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğuna işaret etmektedir.^[8]

Tanzot köyü, Osmanlı döneminin başında, yeni kurulan Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Tanzot köyünün nüfusu 84 haneden oluşuyordu. Tanzot, Klarceti köyünden sonra nüfus açısından bu nahiyenin en büyük ikinci köyüydü. 77 hane Hristiyan, 7 hane Müslüman olarak kaydedilmişti. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu azalmış, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre 65 haneye düşmüştü. Bu tarihte 47 hane Hristiyan, 18 hane de Müslüman olarak kaydedilmişti.^[9]

Tanzot köyü ve Ardanuç bölgesi, daha sonra Çıldır Eyaleti sınırları içinde yer aldı. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve orduya asker alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Tanzot, Çıldır Eyaleti‘ne bağlı Ardanuç livasının bir köyüydü. Bu tespit sırasında köyde 157 hanede 400 Müslüman erkek ile 52 hanede 164 Müslüman olmayan (Hristiyan) erkek yaşıyordu. Bu defterde 40 hanede yaşayan 126 erkek “millet-i Ermeni”, 12 hanede yaşayan 38 erkek ise “Katolik” adı altında kaydedilmiştir. Toplamda köyde 208 hanede 564 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun 1.128 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Erkek nüfusu üzerinden Tanzoti’nin nüfusunun %70,92’si Müslümanlardan, %29,08’i Hristiyanlardan oluşuyordu.^[10][11]

Tanzot köyü, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Tanzot (Танзотъ) şeklinde kaydedilmiş olan yerleşim, Artvin sancağının Ardanuç kazasına bağlı Tanzot nahiyesinin dört köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Bugünkü Zekeriyaköy bu sırada Zekeria (Зекеріа) adıyla Tanzot köyüne bağlı bir mahalle idi ve nüfusu 38 haneden oluşuyordu. Tanzot köyünün nüfusu, 738’i erkek ve 714’ü kadın olmak üzere, 241 hanede yaşayan 1.452 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusu içinde 483’ü erkek ve 465’i kadın olmak üzere 148 hanede yaşayan 948 kişi Türk, 255’i erkek ve 249’u kadın olmak 93 hanede yaşayan 504 kişi Ermeni olarak kaydedilmiştir. Oransal olarak ise nüfusun %65,3’ü Türklerden, %34,7’si Ermenilerden oluşuyordu. 1835 yılı nüfus tespitiyle kıyaslandığında oransal olarak Türk nüfusunun azaldığı, Ermeni nüfusunun arttığı görülmektedir. Araveti, Kaptahori, Tanzot ve Cara köylerini kapsayan Tanzoti nahiyesinde, 2.251 kişi yaşıyordu. 1.625 kişi (%72,2) Türk, 504 kişi (%22,4) Ermeni, 122 kişi (%5,4) Kürt olarak kaydedilmişti. Ermeniler sadece Tanzot köyünde, Kürtler de Kaptahori köyünde toplanmıştı.^[12] 1904 yılında bölgeyi gezen Nikolay Marr’a göre Tanzot’ta 200 kadar Türk, 115 Ermeni ve 6 Katolik aile yaşıyordu.^[13]

Tanzot köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden bir süre sonra bağımsız Gürcistan‘ın sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920’de Gürcistan ve Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya da Artvin bölgesinin Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak ertesi yıl Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması‘yla Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.^[14][15]

Tanzot köyü, 1922 tarihinde Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde “Danzot” olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte köyde 111 hanede 536 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti.^[16] Tanzoti / Tanzot veya Danzot Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Aydın olarak değiştirilmiştir.^[17] Aydın köyünde 1965 genel nüfus sayımında 1.486 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 490 kişi okuma yazma biliyordu.^[18]

Tarihsel yapılar: Biri geç tarihli olmak üzere Aydınköy’de iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Gürcü kilisesi olan Tanzot Kilisesi 1312 yılında inşa edilmiştir. Bu yapı 19. yüzyılda yıkılmış ve yerinde cami yapılmıştır. Kilisenin yerinde yapılan camide Gürcüce yazıtlı taşlar da yıkılmış olan kilisenin Gürcü kilisesi olduğunu göstermektedir. 1843 yılında inşa edilmiş olan Tanzot Ermeni Kilisesi‘nin duvarları büyük ölçüde günümüze ulaşmıştır. Kilisenin inşasında devşirme malzeme kullanıldığı görülmektedir.^[13][19] Aydınköy’ün 400 metre batısında, yolun kıyısındaki tepede Tanzot Kalesi yer alır. Moloz taşla inşa edilmiş olan kale (20 x 10 m), büyük ölçüde günümüze ulaşmıştır.^[7] Kilise ve kalelerin dışında Tanzot, taş yapı dükkânları, çeşmesi ve tarihi ahşap evleriyle de ünlüdür.^[19][20]
*