Verhvnali

VERHVNALİ  (Gürcüce: ვერხვნალი; okunuşu.: “verh’vnali”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. 1925’te adı Karaağaç olarak değiştirilmiştir.

TARİHÇE
Karaağaç köyünün bilinen en eski adı olan Verhvnali, Gürcüce bir yer adı olup “verhvi” (ვერხვი : titrek kavak) kelimesinden türemiştir (1:321). Bu yer adının “kavaklık” anlamına geldiği söylenebilir. Verhvnali adı Türkçeye Verhunal, Verhanal olarak girmiştir (2; 3:89). Doksanüç Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesine hakim olan Ruslar ise köyü Verhuna / Verhnal (Верхуна / Верхнал) biçiminde kaydetmiştir (4).

Verhvnali, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçer. Bununla birlikte Tskalsimeri köyünde Tunç Çağı’na ait baltaların ortaya çıkması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir. Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi (1:8). Sonraki dönemde bölge Çıldır Eyaleti sınırları içinde yer aldı. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterine göre Verhvnali bu eyaletin Şavşat (Satlel-Rabat) sancağının köylerinden biriydi. Yayınlanmış olan bu nüfus defterinde köyün adı “Virhunal” biçiminde okunmuştur. Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusu tespit ettiği bu tarihte köyde 21 hanede 87 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Verhvnali’nin toplam nüfusunun 184 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (5:18, 56-58).

Doksanüç Harbi’nin (1877-78) ardından Şavşeti bölgesinde kurulan Rus idaresi sırasında Verhvnali, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Anklia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) 11 köyünden biriydi. Köyün nüfusu 250 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti. Demografik yapının bu tarihte değişmiş olmasına rağmen, tarihsel bir Gürcü yerleşimi olan köyde Şimşilaur (შიმშილაური), Kença (კენჭა), Agara (აგარა), Nağvarev (ნაღვარევი), Ançilaur (ანჩილაური), Salesaur (სალესაური), Tetrat (თეთრათი), Şavket (შავკეთი) gibi Gürcüce yer adları korunmuştur (4; 6:188).

Verhvnali köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya’nın Bolşevik hükümeti 7 Mayıs 1920’de Gürcistan hükümetiyle imzaladığı Moskova Antlaşması’yla da Artvin bölgesini bağımsız Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Artvin bölgesi ve Verhvnali köyü fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan’ın topraklarının işgal edilmesi sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla, Verhvnali köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı (7:II:489).

Verhvnali, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, bu livanın Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve 60 hanede 434 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (2). Verhvnali / Verhunal Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında “Karaağaç” olarak değiştirilmiştir (8:188). Köye yeni ad olarak Gürcücesindeki gibi bir ağaç adı verilmiş olması dikkat çekicidir. Karaağaç köyünün 1965 yılında nüfusu 842 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 326 kişi okuma yazma biliyordu (3:89).

Verhvnali köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, eskiden köyün kilisesi olan Verhvnali Kilisesi’dir. Köyün kuzey kesiminde bulunan kilise, 2000’lerin başlarında insan eliyle yıkılmıştır. Kilisenin bir sütun başlığı bir köylünün bahçesinde bulunmaktadır (6:55).

KAYNAKÇA:
1. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
2. ^ “Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104″.
3. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
4. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)”.
5. ^ “Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) – Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
7. ^Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).