Vazria

VAZRİA (Gürcüce: ვაზრია; okunuşu: “vazria”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesinde yer alır ve adı 1925 yılında Vezirköy olarak değiştirilmiştir.

Vazria, Artvin kentinin kuzeyinde yer alır ve kente 11 km uzaklıktadır. Çevresinde Sinkoti (Sümbüllü), Sveti (Seyitler) ve Varaçkani (Varlık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Vazria, köyün en eski adı olarak bilinir. Bu ad Türkçeye Vazriya (وازریە / وازریا) olarak girmiştir (1:8.356; 2:112). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Vazria (Вазриа) biçiminde kaydetmiştir (3).

Bir yer adı olarak Vazria’nın anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Gürcüce “vazri” (ვაზრი) deri kazımakta kullanılan raspa anlamına gelir. Bununla birlikte Vazria adının bu kelimeden türemiş olduğu kesin olarak ileri sürülemez. Köyde eskiden tabaklama işinin yapıldığını belirten eski bir kaynağa ulaşılması halinde, köyün “tabaklamanın yapıldığı yer” anlamına gelen Vazria adını taşıdığı söylenebilir.

Vazria’da Sakavreti (საყავრეთი), Nebula (ნებულა), Çilokana (ჭილოყანა), Basilauri (ბასილაური), Tinari (თინარი), Opotauri (ოფოთაური), Didiaho (დიდიახო), Korapa (ქორაფა), Çorati (ჭორატი), Çinçrobi (ჭინჭრობი), Siniketi (სინიკეთი) gibi mevki adları bugün de kullanılmaktadır. Vazria’nın bir Gürcü yerleşmesi olduğu bu yer adlarından da anlaşılmaktadır (4:184).

DEMOGRAFİ
Vazria’nın görece erken nüfusu 1835 tarihli Osmanlı nüfus sayımı üzerinden verilebilir. Bu sayımda köyde 49 hane ve 155 erkek kaydedilmiştir. Bir o kadar da kadın nüfusu eklenince, köyün nüfusunun 310 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (5:40). 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ise, köyde 35 hane ve 179 kişi tespit edilmiştir (1:8.357). Ancak salnamede belirtilmemiş olsa da bu dönemde de Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ettiği için bu sayının da köyün erkek nüfusu olması gerekir. Bu durumda Vazria’nın toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonuncunda köyde 1876 yılında 358 kişinin yaşadığı söylenebilir.

Nitekim 93 Harbi’nde (1877-1878) köyü ele geçirmiş olan Ruslar, 1886 yılında köyde 383 kişi kaydetmiştir. 8 kişinin “Gürcü”, 375 kişinin ise “Türk” olarak yazılması dikkat çekicidir. Bir Gürcü yerleşmesi olan köyde sadece 8 kişinin Gürcü olarak yazılması, burada yaşayan Müslüman Gürcülerin asimile olmasıyla ilişkili olabilir (3).

Vazria’nın Türkiye’ye bırakılmasından beş yıl sonra, 1926 yılında köyde 64 hanede 228 kişi yaşıyordu (6:140). Hane sayısının artıp nüfusun azalmış olması dikkat çekicidir. Nüfusun azalması Rus idaresi sırasında köyden Osmanlı ülkesine göçle açıklanabilir. 1935 genel nüfusu sayımında “Vezir” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 312 kişiyi bulmuştu (7:380). Günümüzde köyde yaklaşık 300 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Vazria’nın kuruluşu hakkında bilgi yoktur. Bölgenin bilinen genel tarihi üzerinden köyün erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç orta çağda birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde kaldığı söylenebilir. Gürcü yönetimi altındayken köyün 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçtiği bilinmektedir. Varzia, 19. yüzyılda önce Trabzon eyaletinin, sonra Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının bir köyüydü. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık önemli yere sahipti. Bununla birlikte 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde köyde sadece 5 eşek, 100 öküz, 50 inek, 3 katır, 80 keçi ve 30 koyun kaydedilmiştir (1:8.357).

Vazria, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın içinde yer alan Sveti nahiyesinin altı köyünden biriydi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41). 

Türkiye’ye sınırları içinde kaldıktan dört yıl sora, 1925’te adı Vezir (daha sonra Vezirköy) olarak değiştirilen Vazria, Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı bir köydü (6:140). Adı değiştirilmekle birlikte köyün eski adı resmi kayıtlarda yeni adıyla birlikte “Vezirköy (Vazriya)” biçiminde uzun süre kullanılmıştır (9).

TARİHSEL YAPILAR
Vazria’da varlığı bilinen tek tarihsel yapı Vazria Kilisesi’dir. Bir köy kilisesi olan Vazria Kilisesi, bugünkü köyün 3 km kuzeydoğusunda, deniz seviyesinden 1.700 metre yükseklikteki ormanlık bir tepede bulunmaktadır. Kesme taşlardan inşa edilmiş olan kiliseden geriye yıkıntılar kalmıştır. Köylüler de “Avcı Kilisesi” olarak adlandırdıkları burada bir kilisenin bulunduğunu teyit etmektedir (4:120; 10:138).

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca) 1927.
3.^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım: 1927).
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.