SİNKOTİ (Gürcüce: სინკოთი; okunuşu: “sink’oti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Sünbüllü (Sümbüllü) olarak değiştirilmiştir.
Sinkoti köyü, Çoruh vadisinde, Çoruh Nehri’nin sağ tarafında, Artvin kentinin kuzeyinde, kente 6 km mesafede yer alır. Toprakları Çoruh Nehri kıyısına kadar uzanan köye Kvartshana (Bakırköy), Vazria (Vezirköy) ve Sveti (Seyitler) köyleri sınır oluşturmaktadır.
KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Sinkoti’dir. Bu yer adı Gürcüceden Türkçeye 1876 yılında Sinkot (سنكوت) ve 1927 yılında ise, “kef” yerine “kaf” harfiye Sinkot (سينقوت) olarak geçmiştir (1:8.354; 2:112). 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Sinkot (Синкот) olarak kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında, 1893’te bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise köyün adını Sinkoti (სინქოთი) biçiminde yazmıştır (4:135).
Sinkoti adı, eski Gürcücede “Sünbül / sümbül” anlamındaki “iakinti” (იაკინთი) kelimesinden türemiş olmalıdır. “Sümbüllü”, “sümbülü olan yer” anlamındaki “Saiakinte” (საიაკინთე) zaman içinde, telaffuzu da zor olduğu için Sinkoti’ye dönüşmüş görünmektedir. 1925 yılında Sinkoti’nin adı, bu anlamı bilindiği veya yaygın olarak sümbül yetiştiği için Sünbüllü / Sümbüllü olarak değiştirilmiş olmalıdır. Sinkoti’de Vake (ვაკე), Zenubani (ზენუბანი), Napudzari (ნაფუძარი), Gargata (გარგათა), Bagati (ბაგათი), Çiçovani (ჭიჭოვანი), Savire (სავირე), Kecanakedi (ქეჯანაქედი), Naselvari (ნასელვარი), Koristskaro (ქორისწყარო), Koziri (ქოზირი), Çidila (ჭიდილა), Sakore (საქორე), Çerati (ჭერათი) gibi, bugün de kullanılan mevki adları da Sinkoti’nin bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:189).
Şavşeti bölgesinde de Sinkoti ve Sirasinkoti adlarını taşıyan yerleşmeler vardır.
DEMOGRAFİ
Sinkoti köyünün görece erken nüfusu 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 49 hane ve 167 kişi kaydedilmiştir. Ancak o tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Köyün toplam nüfusunu elde etmek için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 334 kişinin yaşadığı ortaya çıkar (1:8.355).
Nitekim Rus idaresi de 1886 tarihinde köyde 44 hanede yaşayan 372 kişi tespit etmiştir. O tarihte Bağati, Vake ve Saviali adlı mahalleleri kapsayan köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu tarihte hane başına ortalama 8,4 kişi düşmesi ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir. 1893’te bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise, köyde 30 hanenin bulunduğunu ve 12 hanenin de göç etmiş olduğunu yazmıştır. Daha sonraki yıllarda köyün nüfusu artmış ve 1907 yılında 475 kişiye ulaşmıştır. Bu nüfus sayımında köyün nüfusunun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir (3; 6:147; 7:20, 45).
Sinkoti’nin Türkiye’ye bırakılmasından beş yıl sonra, 1926 yılında yapılan nüfus tespitine göre köyde 67 hanede 320 kişi yaşıyordu (8:140). 1907 yılında köyde yaşayan insan sayısı üzerinden köyün nüfusunun % 32 oranında azalmış olması, Sinkoti’de yaşayanların üçte birinin göç etmiş olduğunu göstermektedir. Günümüzde köyde yaklaşık 230 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Sinkoti’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Bununla birlikte, bir Gürcü köyü olan Sinkoti’de 10-11. yüzyılda inşa edilmiş olan kale köyün de en geç bu tarihten itibaren bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Sinkoti, Sinkoti Kalesi’nin de inşa edilmiş olduğu erken ortaçağda ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde bulunuyordu. Köy, 16. yüzyılın ortasında, Gürcü atabegler devleti olan Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçiren Osmanlı Devleti egemenliğine girdi ve Osmanlıların kurduğu Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.
Sinkoti, 19. yüzyılda önce Trabzon eyaletinin, sonra Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının bir köyüydü. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık önemli yere sahipti. Bununla birlikte 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde köyde 91 öküz, 50 inek, 10 katır, 171 keçi ve 30 koyun kaydedilmiştir (1:8.355).
Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Sinkoti’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan galip çıkan Rusların yönetimine girdi. Rus idaresi sırasında Sinkoti, Batum oblastında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Artvin kazası sınırları içindeki Beşauli nahiyesinde (сельское общество: kırsal topluluk) yer alıyordu. Bu nahiyenin diğer köyleri Beşauli, İrsa-Ahaldaba, Kvatshana idi (3).
Sinkoti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Türkiye’ye sınırları içinde kaldıktan dört yıl sora, 1925’te adı Sünbüllü (sonra Sümbüllü) olarak değiştirilen köy, Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı bir köydü (8:140). Bununla birlikte köyün eski adı resmi kayıtlarda yeni adıyla birlikte “Sümbüllü (Sinkot)” biçiminde uzun süre kullanılmıştır (10).
TARİHSEL YAPILAR
Sinkoti’de varlığı bilinen ve günümüze ulaşan başlıca tarihsel yapılar Sinkoti Kalesi ile kale içindeki kilisedir. Kale kare bir plan üzerinde kırma ve moloz taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Doğal şartlar nedeniyle ve insan eliyle büyük ölçüde tahrip olan Sinkoti Kalesi bugüne kadar herhangi bir onarım geçirmemiştir. Kalenin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak gözetleme kulesinin Tao-Klarceti’deki yapım tarihi bilinen diğer kalelere benzerliği üzerinden Sinkoti Kalesi’ni 10-11. yüzyıla tarihlendirmek mümkündür. Çoruh vadisinde bir kaya üzerine inşa edilmiş olan kale, etrafındaki yerleşimlere hakim küçük bir yapıdır. Kalenin giriş kapısı batı yönündedir. Sinkoti Kalesi’nin girişteki kulesinin en az iki katlı olduğu anlaşılmaktadır. Kalenin günümüze ulaşan duvarlarının yüksekliği 10 metreyi bulmaktadır. Bugün Sümbüllü Kalesi de denen Sinkoti Kalesi’nin doğu ucunda bir sarnıç ve sarnıcın yanında tonoz örtülü bir yapı kalıntısı bulunmaktadır. Kalenin içinde başka yapıların varlığına işaret eden kalıntılar vardır. Kale, Kvartshana sınırında olduğu için Kvartshana Kalesi olarak da bilinmektedir (11; 5:144).
Kalenin doğu kısmında inşa edilmiş olan kilisenin güney duvarının ve kemerinin bir parçası günümüze ulaşmıştır. Kilisenin batı duvarı olarak kaya kullanılmıştır. Sıvanmış olan bu kayanın üst kısmındaki duvar resimlerinin bazı kısımları, kırmız ve mavi boya izleri bugün de mevcuttur. Kilise, harçla sağlamlaştırılmış kiremitle örtülüymüş. Daha sonra bu kısma kale duvarı inşa edilmiş ve bu sayede kilisenin bu kısmı bugüne kalmıştır. Kilisenin güney duvarında birkaç adet kesme taş bulunmaktadır (5:115).
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
11. ^ “Sümbüllü Köyü Kalesi – Artvin”, Türkiye Kültür Portalı.
TAO-KLARCETİ 