DÖRT KİLİSE – Tarihsel Kola bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Uğurtaşı adıyla Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı bir köydür.
Etimoloji: Bu yerleşimin eski adı bilinmemektedir. Dört Kilise veya Dört Kilisa adı, burada eskiden dört adet kilise bulunmasına bağlı olarak ortaya çıkmıştır.[1] Nitekim 1854 tarihli Kiepert haritasında “Dörtkilissa” (Dört Kilisa) olarak geçer (54). 1886 tarihli Rus nüfus tespitinde de köyün adı Dort-Kilisa (Дорт-Килиса) şeklinde yazılmıştır.[2] Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin 1907 yılındaki ziyareti sırasında köydeki dört kilise varlığını koruyordur.[3] Bu yerleşimim adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Dört Kilisa (درت كلیسا) olarak kaydedilmiştir.[4] Gürcü coğrafyacı Vahuşti ise, Kola bölgesinde Türkçe Dört Kilise denilen yerleşimin adının Dadeşi (დადეში) olduğunu yazmıştır.[5] Osmanlı idaresinin “Dört Kilisa” adını yakıştırmadan önce bu yerleşimin adının Dadeşi olduğu kabul edilebilir.
Tarihçe: Dört Kilise, ortaçağda Gürcistan’ı oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Kola‘da yer alır. Nitekim bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin “Ardahan-i Küçük” şeklinde adlandırdığı bölge, 16. yüzyılın sonlarında Kars eyaletini oluşturan sancaklardan biriydi. Köye adını veren kiliseler bu dönemden kalmıştır.[3]Öte yandan köyün bugünkü sınırları içinde bulunan megalit yapı kalıntıları, buranın çok eski bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir.[8]
Dört Kilisa köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması’yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresince Dort-Kilisa (Дорт-Килиса) şeklinde kaydedilen köy, 1886 nüfus tespitinde Ardahan sancağının Göle kazasına bağlı “Yunan nahiyesi”nin 13 köyünden biriydi. Köydeki 24 hanede, 94’ü erkek ve 76’sı kadın olmak üzere, 170 kişi yaşıyordu. Hem köyün hem de nahiyenin nüfusunun tamamı Ruamlardan oluşuyordu.[9] Dört Kilise köyünün nüfusu 1896 yılında 237 kişi, 1906 yılında 337 kişi olarak tespit edilmiştir.[10] Yirmi yılda nüfusun neredeyse iki katına çıkması, bu süre içinde köye yeni insanların yerleştirildiğini göstermektedir. Nitekim 1907 yılında Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Göle bölgesinde göç nedeniyle boşalmış köylere yeni nüfus yerleştirildiğini yazmıştır.[11]
Rusya yönetimi altındayken 1907 yılında Dört Kilise’yi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili köydeki kiliseler hakkında bilgi vermiştir. Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre, köyde gerçekten de dört kilise bulunuyordu. Bunlardan biri köyün merkezinde yer alıyordu ve yıkık durumdaydı. Diğer üç kilise ise, büyük ölçüde zarar görmüştü.[12]
Dört Kilise köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Göle kazasının Okam olarak bilinen merkez nahiyesine bağlıydı.[14] 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 481 kişiden oluşuyordu.[15] Dört Kilise köyünün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Uğurtaşı olarak değiştirilmiştir.[16] 1965 genel nüfus sayımında Uğurtaşı köyünün nüfusu 955 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 353 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Tarihsel yapılar: Bugünkü Uğurtaş köyünün sınırları içinde, Dörtkilise Kilisesi ve Dörtkilise Çifte Kilisesi dışında da kilse kalıntıları bulunmaktadır. Köyün merkezinde bulunan kilisenin yerinde sonradan cami inşa edilmiştir. 1907 yılında ise bu yapı temellerine kadar yıkık haldeydi. Küçük bir yapı olan bu kliseden geriye, caminin bahçesinde bulunan bir sütun kaidesi kalmıştır. Köyün 3 kilometre batısında, ortadan kalkmış olan bir yerleşime ait tek nefli ve apsisli kiliseden (7,2×4 m) geriye batı duvarının önemli bir kısmı, apsisi kuzeydoğu köşesiyle birlikte kuzey duvarının bir kısmı ve apsisin güneydoğu köşesi kalmıştır. Köyün 3,8 kilometre kuzeydoğusunda bulunan tek nefli kilise de ortadan kalkmış olan başka bir yerleşimde bulunuyordu. Bu kiliseden geriye apsisin kuzeydoğu ve güneydoğu köşeleri kalmıştır.[18][19]
Uğurtaşı köyü sınırları içinde üç adet de kale kalıntısı günümüze ulaşmıştır. Bunlardan biri köyün merkezinin 9,5 km uzağında köyün mezrasında yer alır. 48 × 32 m ebatlarındaki kalenin bazı kısımları günümüze ulaşmıştır. İkinci kale harç kullanılmadan inşa edilmiştir ve köyün merkezinin 700 m batısında yer alır. Harç kullanılmadan inşa edilmiş olan üçüncü kale köyün 7,2 km kuzeybatısındadır ve ormanın içinde yer alan bu kaleden de geriye yıkıntılar kalmıştır.[20]
*
TAO-KLARCETİ 