Carati

CARATİ (Gürcüce: ჯარათი; okunuşu: “carati”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır ve adı Köprüyaka olarak değiştirilmiştir. 

Carati, Şavşat‘ın batısında yer alır. Bu kasabaya 4 km uzaklıktadır. Çevresinde Vanta (Elmalı), Morğeli (Kurudere), Ahaldaba (Tepeköy), Sinkoti (Küplüce), Anklia (Dalkırmaz) ve Zendaba (Arpalı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Carati’dir. Gürcüce bir yer adı olan Carati (ჯარათი), Türkçe kaynaklarda Caret / Carat olarak geçer (1:194; 1:84).

Carati, ip eğirme çıkrığı, ağaçtan yekpare kesilen tekne benzeri arı kovanı ve ahşap üzüm teknesi anlamları taşıyan Gürcüce “cara” (ჯარა) kelimesinden türemiş bir yer adıdır (3). Ardanuç’da da Cara adını taşıyan bir köy bulunmaktadır. Öte yandan köyde Sasauzme (სასაუზმე), Velikana (ველიყანა), Çalaçalati (ჭალაჭალათი), Narğvevi (ნარღვევი), Pikisaho (პიკისახო), Etseri (ეწერი), Vanta (ვანთა), Şurbati (შურბახი), Katkati (კატკატი) gibi Gürcüce yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (1:194).

DEMOGRAFİ
Rus döneminden itibaren Carati ayrı bir köy olarak kaydedilmediği için belli başlı kaynaklarda köyün nüfus bilgisi verilmemiştir. Carati’nin ayrı bir köy olarak ilk nüfus bilgisi 1965 genel nüfus sayımına dayanır. Bu tespite göre köyde 259 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 131 erkek, 128’i kadın olarak kaydedilmişti. Köyde sadece 118 kişi okuryazardı. Bu da o tarihte nüfusun sadece % 45’inin okuryazar olduğu göstermektedir (4:89).

Carati köyünün nüfusu, sonraki 15 yıl içinde artmış, 1980 yılında köyde 348 kişiye ulaşmıştır (5). Bugün Carati köyünde yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Carati, tarihsel Gürcistan’ın güneybatısını oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘de yer alır. Köyün sınırları içindeki kilise kalıntısı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (5:174). Çünkü Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köylerde, halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler yapılmamıştır.

Carati köyünün bulunduğu Şavşeti‘yi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında, birleşik Gürcistan Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. Uzun süreli Osmanlı hâkimiyetinin ardından Şavşeti bölgesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan galip çıkan Çarlık Rusya’sının eline geçti. Rus idaresinde Carati, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasının (uçastok) sınırları içinde yer alıyordu. Ancak bu yerleşme 1886 nüfusu tespitinde ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir (7).

Rus idaresinden itibaren ayrı bir köy olarak kaydedilmemiş olan Carati’nin, 1960’ların başında ayrı bir köy haline getirildiği anlaşılmaktadır. Nitekim 1960 genel nüfus sayımında adı geçmediği halde, 1965 genel nüfus sayımında Carati, Şavşat ilçesinin merkez bucağının bir köyü olarak geçer. Köy, eski adıyla birlikte “Köprükaya (Carat)” olarak kaydedilmiştir (4:89). Bununla birlikte bu yerleşmenin adının ne zaman değiştirildiği konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Adının değiştirilmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Köprüyaka (Carat)” biçiminde resmi yayınlarda bir süre daha kullanılmıştır (5).  

TARİHSEL YAPILAR
Carati’de varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Zovreti (ზოვრეთი) mahallesindeki kilisedir. Zovreti’nin de eskiden ayrı bir köy olduğu bilinmektedir. Bu yerleşmenin hemen dışında, köyün sakinlerinin de belirttiği gibi eski bir kilise bulunuyordu. Bu yapıdan geriye sadece kireç harçlı küçük parçalar kalmıştır. Bir köy kilisesi olan Zovreti Kilisesi, daha önce incelenmiş bir yapı değildir (1:33; 7:174).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ “ჯარა” – Büyük Gürcüce-İngilizce Sözlük. 
4. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
5. ^  1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
6. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
7. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).