Baga

BAGA (Gürcüce: ბაგა; okunuşu: “baga”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Beğendi olarak değiştirilmiştir. Günümüzde Gurbini (Petek) köyünün bir mahallesidir.

Bugün Petek köyünün bir mahallesi olan Baga, Murgul kasabasının 7 km güneybatısında, Murgul Çayı’nın kıyısında yer alır. Tarihsel olarak Murgul vadisinin Gürcü köylerinden biridir. Yakın çevresinde Murgul kasabası ve  Zansuli (Damar) köyü bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Baga, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye önce Baga (بكا), daha sonra Bağa (باغا) olarak girmiştir (1:8.354; 2:120). 93 Harbi’nde Klarceti bölgesine ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Baga (Бага) olarak kaydetmiştir (3).  1892’de bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de Murgul vadisi köylerinin adlarını verirken bu yerleşmeyi Baga (ბაგა) olarak not etmiştir (4:207). 

Gürcüce “Baga”, hayvan yeminin konduğu uzun teknenin adıdır. Daha eski Gürcücede ise, üzüm bağına “baga” deniyordu (5:I.88). Gürcistan’da Baga ve bu kelimeden türemiş Bagebi (ბაგები) yer adları vardır. Şavşeti’deki Okrobageti’nin adı da “baga” kelimesiyle ilişkilidir.

Köyün adının Türkçe “bağa” kelimesiyle ilişkisi olmadığı söylenebilir. Çünkü “bağa” yer adı olarak kullanılmamaktadır. Öte yandan Baga adı, Türkçe olmadığı gerekçesiyle 1925’te Beğendi olarak değiştirilmiştir.

DEMOGRAFİ
Baga köyünün en erken tarihli nüfusu 1835 tarihli nüfus tespitinden verilebilir. Bu tarihte köyde 30 hanede 91 erkek kaydedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu kaydediyordu. Bundan dolayı köyün toplan nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 182 kişinin yaşadığı ortaya çıkar (6:39).

Yaklaşık kırk yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Baga’da 25 hane ve 84 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu tespit etmek için erkek nüfusu kadar kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 168 kişinin yaşadığı ortaya çıkar (1:8.355). Köyde nüfusun azaldığı, ancak hane başına düşen ortalama nüfusun 6 kişiden 6.7 kişiye çıktığı görülmektedir.

Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespite göre Baga köyünün nüfusu 23 hanede yaşayan 107 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (3; 7:24). On yıl önceki nüfusu sabit veri kabul edildiğinde Rus idaresi altındaki köyden 60 kadar kişinin Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır. Buna rağmen hane sayısının neredeyse aynı kalması ve hane başına ortalama 4,6 kişi düşmesi, göçün sonucunda köyde boşalan evlere diğer aile fertlerinin yerleşmesi, ailelerin böylece küçülmesiyle açıklanabilir. 1907 yılında ise köyün nüfusu 161 kişi olarak görünmektedir (7:32). 

1922 yılında gelindiğinde Baga’da sadece 14 hanede yaşayan 61 kişi kalmıştı (8). Nüfusun bu derece azalmış olması, göçün 1907 yılından sonra da devam ettiğini göstermektedir. 1926 yılı nüfus tespitine göre ise, Baga’nın nüfusu biraz artmış, hane sayısı 16’ya, köyde yaşayan insan sayısı da 95’e çıkmıştır (9:144). Baga, daha önce köy olmaktan çıkarıldığı için 1935 genel nüfus sayımında ayrı bir köy olarak yer almamıştır. Bununla birlikte, 1926 yılında 220 kişinin yaşadığı Petek (Gurbini) köyünün nüfusunun 1935’te 404 kişiye ulaşmış olması, Baga’ya yeni bir nüfusun yerleştirilmiş olduğunu göstermektedir. 

TARİHÇE
 Baga köyünde tarihsel bir kalıntı tespit edilmemiştir. Bundan dolayı köyün tarihine ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Bununla birlikte Murgul vadisinin diğer köylerinin köklü bir tarihi olması, Baga’nın Türkçe olmayan bir ad taşıması, buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti Baga’nın da bulunduğu Murgul vadisini 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirmiştir.

Baga, yaklaşık 300 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldı. Doksan Üç Harbi (1877-1878) olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşında Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok)  bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Çhaleti nahiyesinde yer alıyordu (3). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla köy bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41). 

 Baga, Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra,  Artvin vilayetinde, önce Borçka sonra merkez kazasına bağlı olan Murgul nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. 1925’te adı Beğendi olarak değiştirildi. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Beğendi olarak geçen Baga, 1935 tarihli genel nüfusu sayımında ayrı bir köy olarak yer almamaktadır. Bu iki tarih arasında, bugünkü Petek köyünün bir mahallesine dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır (11:79; 12). Adının değiştirilmiş olmasına karşın Baga halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^  Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Sulhan-Saba Orbeliani, Leksikoni Kartuli (Gürcüce Sözlük), Tiflis, 1991, 2cilt.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^  Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım: 1927).
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
12. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.