Hungamek

HUNGAMEK (Gürcüce: ჰუნგამექი; okunuşu: “hungameki”), tarihsel Tao bölgesindeki iki yerleşim yerinin ortak adıdır. Bu iki yerleşim de günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunmaktadır. 1959 yılında, bu köylerden biri olan Yukarı Hungamek’in adı Yüncüler, Aşağı Hungamek adını taşıyan diğer köyün adı sie, Dokumacılar olarak değiştirilmiştir.

Yukarı Hungamek ve Aşağı Hungamek, Yusufeli’nin güneydoğusunda yer alır. Kasabaya yaklaşık 36 km uzaklıktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Yüncüler ve Dokumacılar adını taşıyan iki köyün bilinen en eski adı Hengamek’tir. Bu iki yerleşmenin adları 1555 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Hungâmek-i Ulyâ (حونكامك علیا) ve Hungâmek-i Suflâ (حونكامك سفلا) olarak girmiştir. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, Yukarı Hungamek (Yüncüler) “Hengâmek-i Ulyâ” (هنكامك علیا) ve Aşağı Hungamek (Dokumacılar)  “Hengâmek-i Suflâ” (هنكامك سفلا) biçiminde yazılmıştır (1:I.339, 381; 2:83). Bu yer adlarının yazılışı daha sonra değişik biçimler almıştır.

Hungamek adını Çoruh Nehri’nin bir kolu olan Hengamek Deresi’nden alır. Ermenice olarak bilinen bu ad, Farsça “hengâme”den (gürültü, patırtı) gelir. Farsça’dan Ermeniceye girmiş olan bu kelime, değişime uğrayarak Hungamek ve Hengamek’e dönüşmüştür. İki köye bu ad, söz konusu derenin hengame içinde akışından dolayı verilmiş olmalıdır (3:134).

DEMOGRAFİ
Hungamek adını taşıyan köylerin en erken döneme ait nüfusu 1574 tarihli Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. 1574 yılında bu iki köyün nüfusu 28 haneden (148 kişi) oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hıristiyan olarak yazılmıştı. 1652 yılına gelindiğinde Hungamek köyünün tamamen Müslümanlaştığı veya demografik yapının değiştiği görülmektedir. Bu tarihte nüfusun tamamı Müslüman olarak kayedilmiştir (1:I.339, 381).

Osmanlı idaresinin gerçekleştirdiği 1835 tarihli nüfus tespitinde, tek köy olarak kaydedilmiş olan Hungamek’te 168 hanede 385 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu kaydediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda Hungamek’in nüfusunun 770 kişiden oluştuğu ve hane başına ortalama 4,5 kişinin düştüğü ortaya çıkar. Bu tespitten hareketle köyün aile yapısının kalabalık olmadığı söylenebilir (1:I.339, 381).

Hungamek, 1848 yılında iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Hangamek-i Ulya’da 90 hanede 450 kişi, Hungamek-i Sufla’da 78 hanede 390 kişi yaşıyordu (1:I.339, 381). İki köyde 168 hanede toplam 840 kişinin yaşadığı, hane başına ortalama 5 kişinin düştüğü görülmektedir.

Hengamek, 1935 genel nüfus sayımında da iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte “Hüngemeğiülya” adıyla kaydedilmiş olan Yukarı Hengamek’in nüfusu 430 kişiden, “Hüngemeğisüfla” adıyla kaydedilmiş olan Aşağı Hengamek’in nüfusu da 520 kişiden oluşuyordu (4:180). Günümüzde Yüncüler (Yukarı Hengamek) köyünde yaklaşık 310 kişi, Dokumacılar (Aşağı Hengamek) köyünde yaklaşık 320 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Yukarı Hengamek ve Aşağı Hengamek köyleri erken ve geç orta çağlarda, Gürcü Krallığı, birleşik Gürcistan Krallığı ve Samtshe-Saatabago gibi Gürcü devletleri sınırları içinde bulunuyordu. Nitekim Osmanlı Devleti bu iki yerleşmeyi 16. yüzyılın ilk yarısında Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. 1555 ve 1574 tarihli tahrir defterlerinde Yukarı Hungamek ile Aşağı Hungamek birlikte Peterek sancağının yerleşmeleri olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin gerçekleştirdiği 1835 tarihli nüfus tespitinde ise, bu iki yerleşme Kiskim sancağına bağlı tek köydü (1:I.339, 381).

Hungamek veya Hengamek adı “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla değiştirilmiştir. Yukarı Hengamek köyüne Yüncüler, Aşağı Hengamek köyüne de Dokumacılar adı verilmiştir (5:586, 681). Bununla birlikte bu iki köyün eski adı, bir süre daha yeni adıyla birlikte “Yüncüler (Hüngameglülya)” ve “Dokumacılar (Hüngamegi-Süfla)”  biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (6).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ Neriman Albayrak,Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
4. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
5. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
6. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.