Çihishevi

ÇİHİSHEVİ – Tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günüümzde Yanıklı adıyla Arvin linin merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Çihishevi (ჩიხისხევი) adı, Tsihishevi’den (ციხისხევი) değişime uğramış olabilir. Gürcü tarihçi ve araştırmacı Zakaria Çiçinadze’nin köyün adını Tsihishevi (ციხისხევი) şeklinde yazmış olması, bu olasılığı desteklemektedir (37:293; 38:140). Gürcüce kale anlamındaki “tsihe” (ციხე) ile dere anlamındaki “hevi” (ხევი) kelimelerinden oluşan Tsihishevi, “kale dere” anlamına gelir (102). Çihishevi ise, genel olarak çıkmaz yol için kullanılan “çihi” (ჩიხი) kelimesinden gelir ve “çıkmaz vadi” olarak çevrilebilir. Gürcistan’da Çiha (ჩიხა) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır. Çihishevi, Türkçeye Çihishev, Çikishev gibi değişik biçimlerde girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Osmanlıca kitabında Çikishav (چیقسحاو) olarak geçer (25:1927:161).

Tarihçe: Çihishevi veya Tsihishevi köyü, Orta Çağ’da Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşeti bölgesinde Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi, önceden Gürcü tavadiolan İosebiti idi (7:16).

Çihishevi veya Tsihishevi köyü, 1835 Osmanlı nüfus defterinde “Çihishev” şeklinde kaydedilmiştir. Bu tarihte Çıldır Eyaleti’nin İmerhevi sancağının köylerinden biriydi. Bu sırada Ustamisi de bu köye bağlı bir mahalle olarak yazılmıştır. Sadece erkek nüfusunun kaydedildiği köyde 48 hanede 139 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 278 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (26:167-171).

Çihishevi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında Çihis-hevi (Чихис хевп) olarak kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Çihori nahiyesinin beş köyünden biriydi. Köydeki 69 hanede, 303’ü erkek ve 274’i kadın olmak üzere, 577 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Köye bağlı sekiz mahalle kaydedilmişti. Didvenahi mahallesinde 2 hane, Didubeti mahallesinde 4 hane, İşhinari mahallesinde 10 hane, Kokibereti mahallesinde 19 hane, Küçük Çihori mahallesinde 6 hane, Ustamisi mahallesinde 16 hane, Hozabiri mahallesinde 6 hane, Tzeldat mahallesinde 3 hane bulunuyordu (86: “Batum oblastı” – 1478).

Rus idaresi sırasında Şavşeti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Çihishevi veya Tsihishevi’yi Gürcüce konuşulan köyler arasında saymış, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 10 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir (37:293; 38:140).  1904 yılında bölgeyi gezen Nikolay Marr ise, Şavşeti bölgesinde bu köyden daha kötü şartlara sahip bir başka yer olmadığını belirmiş, köyün yolunun olmadığını ve köylülerin çeşitli hastalıklarla boğuştuğunu yazmıştır (10:220).

Çihishevi köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin bölgesi ve Çihishevi köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Çihishevi köyü, Artvin livasında 1922 tarihinde yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 528 kişiden oluşuyordu. Ustamisi bu sırada ayrı bir köy olarak kaydedilmişti. Her iki köyün de nüfusu Gürcülerden oluşuyordu (22). Çihishevi veya Çihishev Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yanıklı olarak değiştirilmişti (25:1927:161). Yanıklı köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetine bağlı Şavşat kazasının Meydancık nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 986 kişiye çıkmıştı (40:169). 1965 genel nüfus sayımıdan 1i262 kişiden oluşan nüfusu içinde 381 kişi okuma yazma biliyordu (65:89). Yanıklı köyü, 1993 tarihinde Şavşat kazasından alınıp Artvin ilinin merkez kazasına bağlanmıştır (30:94).

Tarihsel yapılar: Çihishevi köyündeki başlıca tarihsel yapılar, köy kilisesi, daranlar, varlığı bilinen kale ve eski camidir. Hozabiri mahallesinde bulunduğu için Hozabiri Kilisesi olarak bilinen köy kilisesi tek nefli bir yapıdır. Kilise tamamen yıkılmıştır. Kale ise, “Natsuhara” denilen yerde bulunuyordu. Gürcüce “eski kale yeri” anlamına gelen “natsihara”dan (ნაციხარა) değişime uğramış olan bu ad, burada bir kalenin varlığını göstermektedir. Kale Çihishevi ile Şavşat Suyu arasında, büyük bir kayanın tepesinde yer alıyordu. Tamamen yıkılmış olan kalenin bulunduğu yerde sadece harç kalıntıları ile toprak kap parçalarına rastlanmıştır. Kalenin çok eski bir tarihte yıkılmış olma ihtimali vardır (2:172, 310-311).

Çihishevi’de ortaya çıkarılan iki darandan biri olan Vanati Daranı, köyün Vanati adını taşıyan mahallesinin dış kısmında, bir ormanın içinde bulunmaktadır. Bu yeraltı yapısının tavanı kubbemsi  biçimde taşlarla örülmüştür. Sığınağın yüksekliği 2,3 metre, çapı 2,2 metredir. Orta büyüklükte moloz taşlar kullanılarak inşa edilmiştir. Daranın girişi doğu tarafında yer alır. Köyün sakinleri bu daranın bulunduğu yeri “Vanati” olarak adlandırmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre, köyün yakınında, ormanda benzer başka daranlar bulunmaktadır (8:20). Çihishevi’deki daran, Zuboğlu mahallesinde, eski caminin yakınlarında bulunmaktadır. Daran büyük ölçüde tahrip edilmiş, geriye sadece yıkıntıları kalmıştır (8:21).

Çihishevi’nin Zuboğlu mahallesinde bir de eski bir cami bulunmaktadır. Süslemeli taşlardan inşa edilmiş olan cami büyük ölçüde harap hale gelmiştir (8:21). Süslemeli taşlar eski bir kiliseden alınıp camide kullanılmış olabilir.
*