Zor

ZOR – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. Köyün adı 1959 yılında Esenyaka olarak değiştirilmiştir.

Zor veya Zvari köyü Yusufeli kasabasının kuzeydoğusunda, Çoruh Nehrinin sol yakasında bir vadide yer alır. Bu kasabaya 29 kilometre uzaklıktadır. Yakın çevresinde Piti (Tarakçılar) ve Oheri (Havuzlu) köyleri bulunmaktadır.

TARİHÇE
Bu köyün adı Osmanlıca kaynaklarda Zor (زور /  ظور) olarak geçer. Bu Osmanlıca yazılış biçimini “Zvar” olarak okumak da mümkündür. Nitekim Gürcüce Zvari (ზვარი) “büyük bağ” anlamına gelir. Nitekim Çoruh Nehri’nin sol yakasında bir vadide yer alan köyde Tsinsagara, Sakareti, Sagulieti, Agara, Bagati, Vanati, Talgameti Laşeti, Tavkalo, Gedevneti, Bolostavi, Arçileti ve Vanati gibi yer adları, bu köyün eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu desteklemektedir. Vanati’nin bir bağlık olduğunu da bu arada belirtmek gerekir.

Zor veya Zvari köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki kale ve varlığı bilinen kiliseler Gürcülerden kalmış olmalıdır.

Zor veya Zvari köyü, 19. yüzyılın ilk yarısında Çıldır Eyaleti’ne bağlı Livane-i Ulya sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği sırada köyde 130 hanede 318 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 636 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:I.347).

Zor veya Zvari köyü, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin dört sancağından biri olan Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Zor / Zvar  (ظور) biçimde yazılan köyün nüfusu 123 hane ve 350 kişi olarak verilmiştir. Salnamede belirtilmemekle birlikte bu dönemde de Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Bunun üzerinden köyün toplam nüfusunun yaklaşık 700 kişiden oluştuğu söylenebilir. Söz konusu salnamede Zor köyündeki hayvan varlığı 60 öküz, 30 inek, 120 at, 280 keçi ve 100 koyun olarak kayıt altına alınmıştır (2:VIII.358).

Zor veya Zvari köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Zor / Zvar (ظور) adıyla Artvin vilayetine bağlı Yusufeli ilçesinin merkez nahiyesindeki köylerden biriydi (3:82). 1940 genel nüfus sayımında “Zor” olarak yazılmış olan köy, Çoruh vilayetine bağlı Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 840 kişiden oluşuyordu (4:170). Zor veya Zvari Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Esenyaka olarak değiştirilmiştir (5:789). 1965 genel nüfus sayımında Esenyaka köyünün nüfusu 1.075 kişiden oluşuyordu ve bu nüfus içinde 447 kişi okuma yazma biliyordu (6:89).

Esenyaka köyünde eski iki kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Zor Kalesi veya Zvari Kalesi’nin kalıntıları, köyün merkezinin 1 km kuzeybatısında, Vanati’de bulunmaktadır. Ayrıca kalenin içinde ve aşağısında birer kilise bulunduğu bilinmektedir (7:51).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
2. Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946.
5. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
6. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
7. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.