Tsitveti

TSİTVETİ (Gürcüce: წითვეთი; okunuşu: “ts’itveti”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Atalar olarak değiştirilmiştir.

Tsitveti, Şavşat‘ın kuzeyinde yer alır. Bu kasabaya 26 km uzaklıktadır. Çevresinde Garkloba (Çoraklı), Cvarebi (Şalcı), Karavati (Saylıca) ve Tsihisdziri (Kayadibi) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Tsitveti, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Gürcüce bir yer adı olan Tsitveti, Türkçe kaynaklarda Zitvet (زیتوەت) ve Sitvet olarak geçer (1:161;2:237). 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Tsitvet (Цитвет) olarak kaydetmiştir (3). Köyün sakinleri ise, bu yerleşmeyi Tsitsveti (წიწვეთი) olarak adlandırmaktadır (4:31). Rus idaresi sırasında Şavşeti bölgesini gezmiş olan Niko Mari, köyün adını iki biçimde, hem Tsitveti (წითვეთი) hem de Tsitsveti (წიწვეთი) olarak yazmıştır (5:148-149).

Gürcücede “çeyiz” anlamındaki “tsitvi” (წითვი / ზითვი / მზითვი) kelimesinden türemiş olan Tsitveti “çeyizlik”, “iğne yaprağı” anlamındaki “tsitsvi” (წიწვი) kelimesinden türemiş olan Tsitsveti ise “çamlık” anlamına gelir. Köyde Duğabidze (დუღაბიძე), Lasuridze (ლასურიძე), Mçedlidze (მჭედლიძე) gibi kişi adlarından türemiş yer adları da buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (6:318).

DEMOGRAFİ
Tsitveti’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rusların 1886 yılındaki tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde, 55 hanede 424 kişi yaşıyordu. Tsitveti’de yaşayan 417 kişi Gürcü, 7 kişi Türk olarak kaydedilmiştir (3; 7:11). Hane başına ortalama 7,7 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir.

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde “Zizvet” adıyla kaydedilmiş olan köyde 73 hanede, 223’ü kadın ve 245’i erkek olmak üzere 468 kişi yaşıyordu. Bu tespitte nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (8). 1886 yılındaki Gürcü nüfusunun Türk olarak kaydedilmiş olması, nüfusun asimile olmuş olması veya köyün demografik yapısının değiştirilmiş olmasıyla açıklanabilir.

Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında “Zizvet” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 73 hanede yaşayan 486 kişiden oluşuyordu (9:188). Tsitveti’nin nüfusu 1960 yılında 544 kişi olarak tespit edilmiştir (10:75). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tsitveti, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘nin köylerinden biridir. Osmanlılar burayı 16. yüzyılda, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirmiştir.

Tsitveti, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Garkloba nahiyesinin 10 köyünden biriydi (3). Tsitveti köyü, Berekidze (ბერეკიძე), Duğabidze (დუღაბიძე), Lasuridze (ლასურიძე) ve Hilvadze (ხილვაძე) adlarını taşıyan dört mahalleden oluluyordu (7:11). 1904 yılında Şavşeti bölgesini gezen Niko Mari, Svirevani‘den Tsihisdziri‘ye giderken, yolun sağında, hayli yakınlarda Tsitsveti, Garkloba ve Şavmta köylerinin bulunduğunu yazmıştır (5:149).

Tsitveti, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Tsitveti Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41). 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde “Zizvet” adıyla kaydedilmiş olan köy, Artvin livasının Şavşat kazasında, Meria nahiyesinin 15 köyünden biriydi (8). Artvin’de yer adlarının değiştirildiği 1925 yılında köy Atalar olarak adlandırılmıştır. Bunula birlikte köyün eski adı resmî kayıtlarda ve halk arasında kullanılmaya devam etmiştir.

TARİHSEL YAPILAR
Tsitveti köyünde bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Köyün güney kesiminde bulunan ve eskiden köyün kilisesi olan Tsitveti Kilisesi’nden geriye duvar parçası ile birkaç yapı taşı kalmıştır. Bu kalıntıdan kilisenin harç kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır (4:31; 12:174).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
6. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
10. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963. 
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
12. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.