Valaşi

VALAŞİ – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Alaca adıyla Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Valaşi (ვალაში), aile adından gelir. Nitekim Tbetis Sulta Matiane adlı Gürcüce elyazmasında “-aşi” (-აში) ekiyle sonlanan aile adı bulunmaktadır (107:307). Valaşi, bazı kaynaklarda Valaşeni (ვალაშენი) şeklinde de geçer. Bu isim, köyün adının Türkçe Valaşen veya Valaşin (والاشین) yazılmış olmasının etkisiyle ortaya çıkmış olabilir (25:1927:118). Ancak 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Valaşi  (Валаши) ve 1893 yılında Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin bir eserinde Valaşia  (ვალაშია) şeklinde yazılmış olması, köyün adının Valaşi olduğunu desteklemektedir (37:147).

Tarihçe: Valaşi köyünün bulunduğu Klarceti bölgesi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan yerlerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde tespit edilmiş olan kilise kalıntısı, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir (37:147).

Valaşi, Osmanlı tahrir defterlerinden ayrı bir köy olarak geçmez. Bununla birlikte Rus idaresi bu yerleşimi, 1886 nüfus sayımında Gürcüce adına uygun biçimde Valaşi (Валаши) şeklinde yazmış ve ayrı bir köy olarak kaydetmiştir. Bu tarihte Valaşi, Batum sancağının Gonio kazasına bağlı Sanatisi nahiyesinin altı köyünden biriydi. Nüfusu, 44’ü erkek ve 36’sı kadın olmak üzere, 17 hanede yaşayan 80 kişiden oluşuyordu. Halkın tamamı, Müslüman Gürcü anlamında “Acaralı” olarak kaydedilmiştir (86: “Batum oblastı” – 1252). 

Rus nüfus tespitinden yaklaşık yedi yıl sonra Klarceti bölgesinde araştırma gezisi yapmış olan Zakaria Çiçinadze, köyde 15 hanenin bulunduğunu, köylülerin köyün dağına “Datvis Satzoli” (დათვის საწოლი), yani “Ayı Yatağı” dediğini yazmıştır. Köy halkının Osmanlı döneminden önce ibadet yeri olan Valaşi Kilisesi bu tarihte tamamen yıkılmıştı (37:147).

Valaşi köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak ertesi yıl Sovyet Rusya Gürcistan’ı işgal etti ve 16 Mart 1921 tarihinde Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin bölgesi ve Valaşi köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Valaşi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde, bu livanın Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Nüfusu, 16’sı kadın ve 17’si erkek olmak üzere, 5 hanede yaşayan 33 kişiden oluşuyordu. Köy halkı bu tarihte de Müslüman Gürcü olarak yazılmıştır (22). Bu tespit, Rus idaresinde 1886 tarihinden sonra köyden göçün devam etmiş olduğunu, nüfusun üçte ikisinin Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir.

Valaşi veya Valaşen Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Alaca olarak değiştirilmiştir. Artvin vilayetinde ertesi yıl yapılan nüfus sayımında köyün nüfusu 8 hane ve 46 kişi olarak belirlenmiştir (25:1927:118). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ayrı köyler olarak geçen Orhan (Ohorcini), Işıklı (Sanatisi), Yangın (Banakna) ve Ortadere (Şuahevi) bir süre sonra Alaca köyüne birer mahalle olarak bağlanmıştır (28:79). 

Alaca köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Nüfusu, yeni mahallelerin de bağlanması sonucunda 513 kişiye yükselmişti (40:167). 1965 genel nüfus sayımında Alaca köyünde 1.089 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 386 kişi okuma yazma biliyordu (65:87). Ocak 2024 tarihinde Alaca köyüne bağlı Orhanlı (Orhan) ve Işıklı mahalleleri birleştirilip Ataköy adıyla yeni bir köy kurulmuştur.
*