Gurbin

GURBİN (Gürcüce: გურბინი; okunuşu: “gurbini”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı 1925’te Petek olarak değiştirilmiştir.

Gurbin, Murgul kasabasının güneybatısında yer alır. Kasabaya 7 km uzaklıktadır. Murgul kasabası dışında çevresinde Başköy, Kabarceti (Kabaca) ve Zansuli (Damar) köyleri bulunmaktadır.  Bugünkü Gurbin köyü eski Baga köyünü de kapsamaktadır.

KÖYÜN ADI
Gurbin yada Gurbini, köyün bilinen en eski adıdır. Bu yer adı Türkçe kaynaklarda da Gurbin veya Gürbin (كوربین) biçiminde yer alır (1:VIII.354, 2:119). 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra Klarceti bölgesine hakim olan Ruslar köyü Gurbin / Kurbin  (Гурбин / Курбин) biçiminde kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında Murgul vadisini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise köyün adını Gurbini (გურბინი) olarak not etmiştir (4:134). Köyün adı 1922 nüfus cetvelinde Gurbiyet biçimde yazılmıştır (5).

Gurbin veya Gurbini adının kökeni ve anlamı konusunda bilgi mevcut değildir. Bir Gürcü yerleşmesi olarak bilinen köyün adı farklı bir kelimeden değişime uğramış olabilir. Köyün bugünkü sınırları içinde Baga( ბაგა), Hahuri (ხახური), Sakavrieti (საყავრიეთი), Naselavi (ნასელავი), Gulikana (გულიყანა), Goğobeti (გოღობეთი), Tsitelmitsa (წითელმიწა), Bozoteti (ბოზოტეთი), Karapidziri (ქარაფიძირი), Zenapeti (ზენაფეთი), Katrovani (კატროვანი), Kuçikana (კუჭიყანა), Shlobuna (სხლობუნა), Şvelauri (შველაური), Zegani (ზეგანი), Ahalşeni (ახალშენი), Kartnali (კარტნალი), Vakezegani (ვაკეზეგანი), Nalikari (ნალიკარი), Haşrovani (ხაშროვანი), Kordi (კორდი), Navanevi (ნავანევი) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (6:183). 

DEMOGRAFİ
Gurbin’in görece eski nüfusu 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespitinden verilebilir. Bu tarihte köyde 22 hane ve 119 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Gurbin’in toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün muhtemel nüfusunun 238 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Her hanede ortalama yaklaşık 11 kişinin yaşadığına bakılırsa, köydeki ailelerin çok kalabalık olduğu anlaşılmaktadır (6:39). Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra Gurbin’in nüfusu 29 hanede yaşayan 140 kişiden oluşuyordu. Salnamede belirtilmemiş olsa da Osmanlı idaresi bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 280 kişiden oluştuğu söylenebilir (1:VIII.355). 

Gurbin’de kadın ve erkek nüfusu ilk kez Rus idaresi tarafından birlikte tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre 45 hanede 312 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (3; 8:24). Gurbin’in Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetvelinde köyde 40 hanede, tamamı Gürcü olan 220 kişi kaydedilmiştir. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Nüfusun 1886 yılı tespitine göre bile önemli ölçüde azalmış olması, Rus idaresine geçen köyde yaşayanların bir kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1892 yılındaki tespitine göre köyden 30 hane göç etmişti (4:134). Göç eden Gürcülerin Gönen ilçesinin Koçbayır ile Güneşli ve Suçıktı, Kestel ilçesinin Alaçam, Gölcük ilçesinin Nüzhetiye köylerine yerleştiği bilinmektedir (7:253, 255, 265). Dört yıl sonra aynı nüfusa sahip olan Gurbin’de yaşayan insan sayısı 1935 yılında 404 kişiye yükselmişti (10). Köyde günümüzde yaklaşık 130 kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
Gurbin köyünün kuruluş tarihi bilinmemektedir. Bununla birlikte köyün sınırları içinde bulunan kale buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Klarceti bölgesinde köylerdeki kalelerin neredeyse tümü Osmanlı döneminden önce inşa edilmiştir. Buradan hareketle Gurbin’in Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşme olduğu söylenebilir.

Gurbin erken ve geç orta çağda Gürcülerin yönetimindeydi. Köyü 16. yüzyılda Osmanlılar ele geçirdi. Osmanlı idaresinde Trabzon eyaleti sınırları içinde kalıyordu. 1867’de Trabzon vilayetinin kurulmasından sonra Gurbin, Lazistan sancağında Livana kazasına bağlı bir köydü. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık da önemli bir yere sahipti. 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde köydeki hayvan varlığı 60 öküz, 40 inek, 2 at, 79 keçi ve 200 koyun olarak verilmiştir (1:VIII.355). 

Gurbin, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinde Gurbin, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada yer alan Çhaleti nahiyesinin on üç köyünden biri ve nüfus açısından en büyük köyüydü (3). Gurbin, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41). 

Gurbin, Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre Borçka kazasının Murgul nahiyesine bağlıydı (5). Köyün adı Türkçe olmadığı için 1925’te Petek olarak değiştirildi (9). Buna rağmen köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Petek (Gurbin)” biçimde uzun süre resmi kayıtlarda yer almıştır (12). 

TARİHSEL YAPILAR
Gurbin köyündeki tek tarihsel yapı bir kaledir. Genelde Murgul Kalesi olarak bilinen kale, Murgul kasabasının 500 metre güneyinde, Murgul Çayı’nın sol yakasında kayalık bir tepede yer alır. Kalenin duvarları, üzerinde yer aldığı kayanın kıyı hatları boyunca uzanır. İki kademeli terasta inşa edilmiş olan kaleden geriye kalan duvarların yüksekliği 3 metreyi bulur. Kalenin giriş kapısı da günümüze ulaşmıştır. Kalenin içinde kesme taşın kullanıldığı kare planlı bir yapının kalıntıları vardır. Alt terastaki duvar 9 metre uzunluğundadır. Burada kesme taştan inşa edilmiş olan yapı kalıntısının sarnıç olduğu tahmin edilmektedir. Kalenin duvarları orta büyüklükte kaba taşlarla ve harç kullanılarak inşa edilmiştir. Kale, bugünkü Gurbin sınırları içinde kaldığı için Gurbin Kalesi olarak da adlandırılabilir (6:141). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^  Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
7. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
8. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
10. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
12. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.