Sakire

SAKİRE (Gürcüce: საკირე; translit.: “sak’ire”), tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi) yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinde yer alır ve adı Çambeli olarak değiştirilmiştir.

KÖYÜN ADI
Çambeli köyünün bilinen en eski adı Sakire’dir. Bugün Gürcistan’ın değişik yerlerindeki Sakire adını taşıyan birkaç köy vardır. Sakire (საკირე), “kireç ocağı” (კირი: kireç) anlamına gelir. Nitekim Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Sakire’nin bir Gürcü köyü olduğunu, eskiden bu köyde bir kireç ocağı (“sakire”) bulunduğunu yazar.^[1] Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların 1595 tarihli tahriri olan Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da köyün adı aslına uygun biçimde Sakire (سكره) olarak kaydedilmiştir.^[2] Daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Sakire’nin (ساكره) yazılışı biraz farklılık gösterir.^[3] “Elif” harfi eklenerek ilk hecenin “sa” biçiminde okunması kesinleştirilmiştir. 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Sakire (Сакире) olarak kaydetmiştir.^[4]

Sakire’nin Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır‘daki yazılış biçimi, 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da korunmuştur.^[5] Köyün adı sonradan Sağre biçimini almıştır. Nitekim İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Sağre, yeni adı da Çambeli olarak verilmiştir.^[6]

TARİHÇE
 Tao-Klarceti’nin Samtshe kısmında yer alan Sakire köyündeki kale ve kilise kalıntıları, köyün köklü bir geçmişi olduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti’nin Gürcü atabeglerin yönetimi altındaki Samtshe-Saatabago toprakları 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmesinden sonra Sakire de hemen sonrasında kurulan Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim Sakire, 1595 tarihli Osmanlı tahririnde Posho livasında Kuzay nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.^[7] Bu deftere göre o tarihte köyün nüfusu 10 haneden oluşuyordu ve Sumare veled-i Mahnia, Çaduna(?) veled-i Matata, Gogina veled-i Lala, Hadar(?) birader-i o, Cilasun veled-i İlarion, Abudara(?) veled-i Cilasun, Bayındur veled-i Vepha, Enuka veled-i Rubena, Gogiça veled-i o, Leşkere veled-i Mahnia köydeki kayıtlı erkek adlarıydı.^[8] Daha geç tarihli Osmanlı tahririne göre de Sakire aynı idari konuma sahipti.^[9]

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan Sakire, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Savaşın hemen sonrasında, 1878’de köyde 29 hane yaşıyordu.^[10] Rus kayıtlarında da Sakire olarak geçen köy, Ardahan sancağının (okrug) Posof kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyde 1886’da 297, 1896’da 375 ve 1906’da 432 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu.^[11-12] Bununla birlikte, Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Sakire’de o tarihte 45 hanede 473 Müslüman Gürcünün yaşadığını belirtmiştir.^[13]

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Sakire bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ardahan ile Artvin, geçici olarak Batum Ankara Hükümeti tarafından fiilen ele geçirildi. Sovyet yönetimiyle 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sakire’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.^[14]

İçişleri Bakanlığı’nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adının Sağre, yeni adının Çambeli olarak verilmiş olması, köyün adının bir süre önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.^[15]

TARİHSEL YAPILAR
Köydeki tarihsel kalıntılardan biri olan Sakire Kilisesi, bugünkü köyün merkezinin 1 km doğusuna, çayırlıkta yer alır. Hayli zarar görmüş kilisenin ebatlarını saptamak artık mümkün değildir. Günümüze yüksekliği 5-6 metreye ulaşan duvarları kalmıştır. Kilisenin duvarlarının dışarıdan büyük ebatlı ve özenle yontulmuş gri taşlarla kaplandığı, geriye kalan örnek taştan anlaşılmaktadır. Kilisenin çevresinde çatı örtüsünün ve duvarlarının parçalarını görmek mümkündür. Sakire’de ikinci bir köy kilisesi daha vardır. Bu kiliseden de geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.^{[16, 17]} Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Sakire’de küçük bir kalenin bir bütün olarak durduğunu yazar.^[18] Ne var ki bu kalenin akıbeti bugün bilinmemektedir.

Köyün merkezinin 2 kilometre kuzeydoğusunda yer alan Caki Kalesi ya da Cakistsihe de köyün sınırları içinde kalır. Küçük ebatlı (25 × 20 m) bir kale olan Cakistsihe, harç kullanılarak inşa edilmiştir. Gürcistan-Türkiye sınırı yakınında, bir akarsuyun sağ kıyısında, bir tepede yer alan kalenin bir de kilisesi vardır. Tek nefli bir yapı olan Caki Kalesi Kilisesi, kalenin batı kısmında bir yamaçta yer alır. Kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.^[19]

 Kaynakça:
1. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı. 220.
2. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 1. Cilt, s. 325.
3. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 264.
4. ^ “Poshov kazası (1886 Yılı)” (Rusça). Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
5. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
6. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 746.
7. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 1. Cilt, s. 325.
8. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt, s. 459; 1. cilt, s. 325; 2. cilt, s. 318.
9. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 264.
10. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 459.
11. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 114.
12. ^ “Poshov ilçesi (1886 Yılı)” (Rusça). Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
13. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı. 220.
14. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
15. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 746.
16. ^ Tao-Klarceti Anıtlarının 2012-2013 Yılları Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), (Yayıma hazırlayanlar) Teimuraz Hutsişvili, Bebur Gozalişvili, Ana İmedaşvili, Şalva Koğuaşvili, Davit Maisuradze, Levan Tsikarişvili, Tiflis, 2019, s. 19-20.
17. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 230-231.
18. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı. 220.
19. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 232, 410.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır.