Balhi

BALHİ (Gürcüce: ბალხი; okunuşu: “balh’i”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunmaktadır. Adı 1959 yılında Balcılı olarak değiştirilmiştir.

Balhi, Yusufeli’nin kuzeyinde yer alır. Kasabaya 26 km uzaklıktadır. Çevresinde Hevek (Bıçakçılar) ve Gudashevi (Özgüven) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Balhi’dir. Gürcüce bir yer adı yer olan Balhi (ბალხი), Türkçeye Balh (بالخ) olarak girmiştir (1:98; 2:VIII.358). Yusufeli’nde günümüzde de Gürücenin konuşulduğu köylerden biridir.

Balhi adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte, köyde Abazianni (აბაზიანნი), Balhibari (ბალხიბარი), Balhibari Tke (ბალხიბარი ტყე), Gağmi Kanebi (გაღმი ყანები), Didaho (დიდახო) gibi bugün de kullanılmakta olan mevki adları da buranın tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (3:58-86).

DEMOGRAFİ
Balhi’nin görece erken döneme ait nüfus bilgisi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 65 hane ve 230 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 460 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 7 kişinin düştüğü ortaya çıkar. Bu tespitten hareketle köydeki ailelerin görece kalabalık olduğu söylenebilir (4:I.319).

Yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Balhi’nin nüfusu 61 hane ve 192 kişi olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte de Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Kadın nüfusu da eklenince, Balhi’de 384 kişinin yaşadığı söylenebilir. Bu tarihte hane başına düşen ortalama nüfus 6,3 kişidir. Hem köyün hem de ortalama aile nüfusunun azaldığı görülmektedir (2:VIII.359).

Balhi’de 1935 genel nüfus sayımındaki tespite göre 476 kişi yaşıyordu (5:38). Bu tarihte de köyün büyükçe bir köy olduğu görülmektedir. Günümüzde ise köyün nüfusu yaklaşık 100 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Balhi’de 10. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen, ancak Gürcü kraliçesi Tamar’a atfedilen su kanalı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (1:189; 4:I.319). Bu kanalın yapıldığı dönemde köy, Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. 11. yüzyılın son çeyreğinde kısa bir süre Büyük Selçukluların denetimine girdikten sonra, 1121’deki Didgori Savaşı’ın ardından birleşik Gürcistan Krallığı’na bağlandı. Balhi’nin bulunduğu Tao bölgesi daha sonra Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago’ya bağlıydı. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ilk yarısında bu devletten ele geçirdi.

Osmanlı idaresine girince Balhi, Livane sancağına bağlandı. Daha sonra Çıldır Eyaleti’nin bir köyü haline geldi. 1835 yılında Livane-i Ulya sancağına bağlı Kavkaseti nahiyesinin bir köyüydü. Balhi, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ise, Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının bir köy olarak kaydedilmiştir. Tarımla uğraşan köy halkının hayvan varlığı olarak 30 öküz, 30 inek, 3 at, 400 keçi ve 395 koyun tespit edilmiştir. 93 Harbi’nde (1877-1878) Livana kazası Rusların eline geçince, Balhi Osmanlı sınırları içinde kaldı ve Kiskim kazasına bağlandı (4:I.319; 2:VIII.358).

1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Balh” (بالح) olarak kaydedilmiş olan Balhi, bu tarihte Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi (6:82). Köy 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olmakla birlikte, Yusufeli kazası Erzurum vilayetine bağlıydı (5:38). Balhi veya Balh adı “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Balcılı olarak değiştirildi (7:615). Bununla birlikte köyün eski adı, bir süre daha yeni adıyla birlikte “Balcılı (Balh)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Balhi’de varlığı bilinen tarihsel eserler bir su kanalı ile bir camidir. Köydeki sulama kanalının, 10. yüzyılda Gürcü Krallığı döneminde yapıldığı tahmin edilmektedir. Ancak Tao-Klarceti bölgesinde pek çok tarihi eser gibi bu kanal da halk arasında Kraliçe Tamar’a atfedilmektedir. Bir kaya kütlesi yarılarak içinden geçirilen ve bugün de kullanılmakta olan Balhi Kanalı veya Savrieti Kanalı, bundan dolayı “Tamara Kanalı” olarak adlandırılmaktadır. Köyde ayrıca 1828 yılında inşa edilmiş, tek katlı ve tek minareli bir cami bulunmaktadır (1:98; 4:I.319).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
2. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. ^ Neriman Albayrak,Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
4. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^  Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.