Oşkisori

OŞKİSORİ – Tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Sapaca adıyla Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Oşkisori (ოშქისორი), “oşki” ve “sori” kelimelerinden oluşan bir yer adıdır. Oşki (ოშქი), Lazca bir kelime olup kuşburnu anlamına gelir. “Sori” (სორი) ise, Ermenice “dzor” (Ձոր) kelimesinden değişime uğramış olup vadi veya dere anlamına gelir. Bu yer adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Oşkisor (اوشكیصور) olarak geçer (28:235). Köyün adı daha sonra Türkçe kaynaklarda Ekşisor, Eskişar gibi değişik biçimlerde yazılmıştır.

Tarihçe: Oşkisori köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao’da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün eski camisinde kullanılmış ve Oşkisori Kilisesi‘ne ait Gürcüce yazılı ve motifli taşlar da Oşkisori’nin eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir (8:122).

Oşkisori köyü, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Tortum sancağının Haho (Hahuli) nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Bu tarihte köy, büyük bir yerleşimde ve 126 Hristiyan haneden oluşuyordu. 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Eşkisor şeklinde kaydedilmiş olan köyün nüfusu 77 haneye düşmüştü. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 200 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 400 kişiden oluştuğu söylenebilir (9:94, 96).

Oşkisori köyü, 1928 tarihli köy listesinde Oşkisor (اوشكیصور) adıyla Erzurum vilayetinin Tortum kazasının Azort nahiyesine bağlıydı (28:235). 1940 genel nüfus sayımında Eşkisor olarak kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 427 kişiden oluşuyordu (40:252). 1950 genel nüfus sayımında “Eskişar” şeklinde yazılmış olan Oşkisori köyünün adı ardından “Ekşidere” olarak değiştirilmiştir. Nitekim 1955 genel nüfus sayımında Ekşidere olarak geçer (55:213). Bu bölgede “sor” veya “sori” kelimesinin anlamının bilindiği köye yeni verilen bu addan anlaşılmaktadır. Oşkisori’nin adı 1959 yılında yeniden değiştirilmiş ve köye Sapaca adı verilmiştir. Sapaca köyünün nüfusu 1965 yılında 728 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 216 kişi okuma yazma biliyordu (65:264).

Tarihsel yapılar: Oşkisori köyünde, Gürcüce yazıların bulunduğu Oşkisori Kilisesi dışında, bir kale ile iki kilise daha bulunmaktadır. Köyün Orta mahallesinde bulunan Oşkisori Kalesi, önemli ölçüde yıkılmıştır. Bugüne ulaşan duvarların yüksekliği on metreyi bulur. Kalenin içinde kilise, su toplama havuzları bölümleri kalmıştır. Burada tespit edilmiş kvevri parçaları, geleneksel Gürcü usulünde şarap imal edildiğini göstermektedir (8:120). Kiliseler ise, köyün Aşağı mahallesinde yer alır. Birinci Kilise’nin bugüne kalmış ve yüksekliği 4 metreyi bulan duvar kalıntıları mahallenin doğusunda, bir bahçe içinde bulunmaktadır. Kilise kaba yontulmuş taşlar ve kireç harcıyla inşa edilmiştir. Kilisenin kapısı güney tarafta bulunuyordu. İkinci Kilise, köylülerin bugün “Dutluk” diye adlandırdığı yerdedir. Kaba yontulmuş taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Giriş kapısı güneyde olan kilisenin batı ve doğu tarafta bulunan birer penceresi taşlarla örülmüştür. Apsisin kuzey yanında bir niş bulunur. Kilise bugün samanlık olarak kullanılmaktadır  (8:123-124). 
*