Araveti

ARAVETİ (Gürcüce: არავეთი; okunuşu: “araveti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Borçka ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Arkaköy olarak değiştirilmiştir.

Araveti, Borçka kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 5 km uzaklıktadır. Borçka kasabası dışında çevresinde Arçveti (Örücüler), Klaskuri (Aralık), Valaşeni (Alaca), Ebrika (İbrikli) gibi köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Araveti’dir. Bazı kaynaklarda Arhaveti biçiminde yazılmıştır. Gürcüce bir yer adı olan Araveti, Türkçeye Aravet (آراوهت) olarak girmiştir (1:118). 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra Klarceti bölgesine hakim olan Ruslar ise, köyü Araveti (Аравети) diye kaydetmiştir (2).

Araveti (არავეთი), güneyden esen ılık rüzgâr anlamına gelen Gürcüce “aravi” (არავი) kelimesinden geliyor olabilir. Araveti bu rüzgârı alan yer anlamına gelir. Bu yer adı Trükçe olmadığı için 1925 yılında Arkaköy olarak değiştirilmiştir.

Bugün Ardanuç ilçesinde Torbalı adını taşıyan köyün eski adı da Araveti‘dir. Ayrıca Yusufeli ilçesine bağlı Erenköy’de bir mezra ile dağlık bir alan, Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ballıüzüm köyünde bir mevki de Araveti adını taşımaktadır.

DEMOGRAFİ
Araveti’nin görece erken nüfusu Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği sayım üzerinden verilebilir. Bu tarihte Araveti köyünde ilk kez kadın ve erkek nüfusu birlikte tespit edilmiştir. Bu tespite göre Araveti’de 20 hanede 103 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (2; 3:18).

Araveti’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, köyde 6 hane ve 28 kişi tespit edilmiştir. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcü olarak yazılmıştır (4). 1886 yılı nüfusuyla kıyaslandığında, Rus idaresi sırasında köyün yaklaşık dörtte üçünün Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır. 1926 yılındaki nüfus tahririne göre ise, köyün nüfusu biraz artmış ve 41 kişiye ulaşmıştır (5:143).

TARİHÇE
Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Araveti’nin kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Adının Gürcüce olması, buranın Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Araveti, erken ortaçağda Gürcü Krallığı’nın, geç ortaçağda birleşik Gürcü Krallığı ve Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago‘nun sınırları içinde yer alıyordu. 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Sonraki dönemde Trabzon eyaletine bağlı Lazistan sancağının sınırları içinde kalıyordu.

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Araveti, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun sınırları içinde yer aldı. Rus idaresi sırasında, Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Sanatisi nahiyesinin altı köyünden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Arvaeti, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra 1922 nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. 1925 yılında adı Arkaköy olarak değiştirildi. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Arka köy (آرقە كوی) adıyla ayrı bir köy olarak kaydedilmiş olan Araveti, uzun süre köy statüsü taşımıyordu. 1975 genel seçimlerinde yeniden köy olarak geçmektedir (7:78).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
4. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
7. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.