KAHİSİ – Tarihsel Tao bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Akbayır adıyla Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı bir köydür.
Etimoloji: Kahisi (კახისი), eski kayıtlarda Kahi (კახი) olarak da geçer.[1] Gürcüce bir yer adı olan Kahi veya Kahisi, bir buğday türü ona “kahi” (კახი) kelimesiyle ilişkili olabilir. Öte yandan Kahi, Gürcistan’ın Kaheti bölgesinden olan halka denir. Bu durumda bu yer adı, köyün eski halkının Kaheti bölgesinden gelip yerleşmesiyle alakalı da olabilir.[2] Kahi veya Kahisi, Türkçeye Kahis ve Kah (كاخ) olarak girmiştir.[3]
Tarihçe: Kahi veya Kahisi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan Tao bölgesinde yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün kilisesi de bu dönemden kalmış olmalıdır.[4]
Kahisi, 1574 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Ardanuç livasına bağlı Kahi nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 75 Hristiyan haneden oluşuyordu. Kahisi köyü aynı adlı nahiyenin de idari merkeziydi. Yedi köyü kapsayan Kahi nahiyesi toplam 230 haneden oluşuyordu ve bu tarihte sadece 5 hane İslam dinine geçmişti.[5]
Kahisi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti içinde, Tavusker sancağına bağlı köylerden biriydi. Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit etti bu tarihte köyde 31 hanede 74 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 148 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[6]
Kahisi, 1877-1878 savaşının ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinde Kahi, Oltu sancağının Tausker kazasının köylerinden biriydi. 1886 nüfus sayımında Kyah (Кяхъ) olarak kaydedilmiş olan köyde 15 hanede, 35’i erkek ve 31’i kadın olmak üzere 66 kişi yaşıyordu. Bu tarihte köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir.[7] Gürcü arkeolog ve tarihçi Ekvtime Takaişvili ise 1907 yılında, Taoskari köyünden Olur’a dönerken Kiahi (Rusçanın etkisiyle köyün adını Kiahi biçiminde yazmıştır) köyünden geçtiğini ve burada 12 hane Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[8] Kahi köyünün nüfusu 1896 yılında 148 kişiye, 1906 yılında 182 kişiye yükselmiştir.[9]
Kahi veya Kahisi, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kah (كاخ) olarak geçer. Bu tarihte köy Erzurum vilayetinin Oltu kazasının Olur nahiyesine bağlıydı.[10] 1940 genel nüfus sayımında “Kah” köyü aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 150 kişiden oluşuyordu.[11] Kahisi veya Kah, “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Akbayır olarak değiştirilmiştir.[12] Akbayır köyünün nüfusu 1965 yılında 285 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 107 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Tarihsel yapılar: Kahisi köyünün Hristiyan Gürcü döneminden kalmış olan Kahisi Kilisesi’nin kalıntıları, bugünkü yerleşimin 300 metre güneydoğusunda yer alır. Kilise, kaba yontulmuş taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan kilisenin günümüze ulaşan duvarlarının yüksekliği 1,5 metreyi bulur.[14] Ektime Takaişvili’nin verdiği bilgiye Kahisi Kilisesi 1907 yılında da yıkık haldeydi.[15]
*
TAO-KLARCETİ 