Ahoti

AHOTİ (Gürcüce: ახოთი; okunuşu: “ah’oti”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. Köyün adı 1959 yılında Kömürlü olarak değiştirilmiştir.

Ahoti, Yusufeli kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 21 km uzaklıktadır. Çevresinde Şaduti (Çıralı), Kuşnara (Öğdem), Tori (Esenyaka), Oheri (Havuzlu) ve Aşağı Kolik (Sebzeciler) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı, Ahoti’dir. Bu Gürcüce yer adı Türkçeye Ahot olarak girmiştir. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Ahot (آخوت) biçiminde yazılmıştır (1:VIII.358; 2:82). Latin harfli Türkçe yazılışı da Ahot olarak kalmıştır (3:170).

Ahoti, ormandan açılmış tarla anlamına gelen “aho” (ახო) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Ahoti adı, Ahoeti’den (ახოეთი) değişime uğramıştır ve Ahoeti, ormandan kazanılmış tarlaların olduğu yeri ifade eder (4:73). Tao-Klarceti‘nin başka yerlerinde de bu kökten türemiş yer adları vardır (5:181).

DEMOGRAFİ
Ahoti’nin görece erken döneme ait nüfusu, Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tespitte Ahoti’de 63 hane ve 170 erkek kaydedilmiştir. Erkek nüfusu kadar kadın nüfusu da eklenince, köyde 340 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Ahoti’de bu tarihte hane başına ortalama yaklaşık 5,4 kişinin düştüğü ve ailelerin kalabalık olmadığı görülmektedir (6:I.355).

Ahoti, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, 42 hanede yaşayan 145 kişiyi barındırıyordu. Bu tarihte de Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bir o kadar kadın da eklenince, Ahoti’nin nüfusunun 290 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyde 40 yıl sonra hane başına düşen ortalama kişi sayısının 7 kişiye çıktığı görülmektedir. Son 40 yıl içinde hem hane sayısı hem de köyün nüfusu azalmışken, ailelerin kalabalık bir yapıya dönüşmesi dikkat çekicidir (1:VIII.359).

Ahoti’nin nüfusu 1940 yılında 350, 1960 yılında 432 kişiden oluşuyordu. Günümüzde köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Ahoti, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan Tao bölgesinin köylerinden biridir. Osmanlılar bu köyü, 16. yüzyılın ortasında, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra Tao’ya hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. Ardından Ahoti, Livane sancağına bağlandı.

Ahoti, Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında, önce Çıldır Eyaleti içinde Livane-i Ulya sancağının bir köyüydü. Daha sonra, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazsının bir köyü haline geldi. 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesine göre, tarımla geçinen köyün hayvan varlığı 60 öküz, 50 inek, 10 at, 252 keçi ve 100 koyundan oluşuyordu (1:VIII.359). 93 Harbi’nde (1877-1878) Livana kazası Rusların eline geçince, Ahoti de Kiskim’e bağlandı.

Ahoti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin bir köyü olarak geçer (2:82). 1940 genel nüfusu sayımında “Ahot” olarak yazılmış olan köy, Çoruh vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin bir köyü olarak kaydedilmiştir (7:170). Ahoti ya da Ahot adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Kömürlü olarak değiştirilmiştir (8:598). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte bir süre daha “Kömürlü (Ahot)” veya “Kömürlü (Ohat)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (9:76 ;10).

TARİHSEL YAPILAR
Ahoti köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Ahoti Manastırı olduğu tahmin edilen yapılar topluluğudur. Aşağı Mahalle’de, iki küçük derenin birleştiği yerde, bir terasta yer alan bu manastırdan günümüze önemli kalıntılar ulaşmıştır. Manastırın yapıları içinde kubbeli kilisenin sunağı, kuzey ve güney duvarları daha iyi durumda kalmıştır. 

Kilisenin köşeli bir yapı olduğu anlaşılmaktadır. Sunağında dekoratif amaçlı sarımsı taş kullanılmıştır. Duvarlarda benzer bir kullanıma rastlanmamaktadır. Kilisenin duvarları kabaca yontulmuş orta büyüklükte taşlarla harç kullanılarak örülmüştür. Kilisenin kuzey duvarının doğu tarafında, dış kısım ile sunak arasında bir depo yer alır. Depo bugün yıkık haldedir. Kilisenin kuzey tarafında bir ek binası olduğu anlaşılmaktadır. Bu ek binanın kilisenin giriş kapısı olması ihtimali de vardır. Kilisenin kuzey tarafında başka bir yapının kuzey ve doğu duvarları bugüne ulaşmıştır.

Bu kilisenin sağlam halini hatırlayan köylülerin verdiği bilgiye göre kilise duvar resimleri de bulunuyordu. Yaklaşık 40 yıl önce kilise insan eliyle yıkılmıştır. Köylüler başka yapıların ve bahçe duvarının varlığından da söz ermektedir. Köyde yeni cami inşa edilmeden önce Ahoti Kilisesi köyün camisi olarak kullanılmıştır. Köylüler kilisenin olduğu yeri “Manastır” olarak adlandırmaktadır (11:49).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944.
4. ^  Neriman Albayrak,Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
7. ^ 940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
11. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.