Mindaşeni

MİNDAŞENİ (Gürcüce: მინდაშენი; okunuşu: “mindaşeni”), tarihsel Artaani bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan kentinin sınırları içinde, güneydoğu ucunda yer alır.

KÖYÜN ADI
Mindaşeni eskiden bir köyü ve bu köyün bilinen en eski adı Mindaşeni’dir. Gürcü yönetiminden ele geçirdikten sonra Osmanlı idaresi köyün adını 1595 yılında Mindaşin (منداشین) olarak kaydetmiştir (1:III.522). 19. yüzyıla ve daha sonraki döneme ait belli başlı kaynaklarda Mindaşeni adına rastlanmamaktadır. Ancak Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Mindaşeni’den eski bir köy yerleşimi olarak söz etmiştir (2). Bu tespit Mindaşeni’nin Ardahan kentinin bir parçası haline geldiği ya da köyün ortadan kalktığı anlamına gelebilir.
Mindaşeni’nin anlamına dair kesin bir bilgi mevcut değildir. Bu yer adı Gürcüce “mindi” (მინდი: değirmende öğütülen tahılın karşılığında değirmencinin aldığı pay) ve “şeni” (შენი: yerleşme, köy) kelimelerinden türemiş olabilir. Nitekim burada çok eskiden bir değirmen olduğu 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinden bilinmektedir (1:II.447).

DEMOGRAFİ
Mindaşeni’nin en erken döneme ait nüfusu 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde verilmiştir. Bu kayda göre köyün 29 haneden oluşuyordu. Her hanenin 5 kişiyi barındırdığı kabul edilirse, Mindaşeni’nin 145 kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir. Köyde vergiden sorumlusu olarak Parvan, Kakala, Sultan, Papuna, Pirkulu, Tevdore, Tevdore, Sarkis, Mihran, Osep gibi erkek adları kaydedilmiştir. Bu kişi adları köyün etnik olarak homojen bir yapıya sahip olmadığını göstermektedir. Bununla birlikte 29 hanenin tamamının ispenç vergisiyle mükellef olması, Mindaşeni’nin bir Hıristiyan köyü olduğunu göstermektedir (1:II.446-447; III.522).

Daha sonraki döneme ait belli başlı kaynaklarda köyün adı geçmediği için nüfus bilgisi de mevcut değildir.

TARİHÇE
Tao-Klarceti sınırları içinde kalan Mindaşeni’nin kuruluşu ve tarihi hakkında bilgi yoktur. Köydeki kilisenin varlığı ve adının erken Osmanlı kayıtlarında geçiyor olması, Mindaşeni’nin Gürcü yönetiminden Osmanlı yönetimine geçtiği 16. yüzyıldan önce de yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Mindaşeni, bu yüzyılın son çeyreğinde kurulan Çıldır Eyaleti içinde yer alan Ardahan-i Büzürg livasına baplı Kuzay nahiyesinin bir köydü (1:III.522). Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı, arıcılık yapıldığı, koyun ve domuz yetiştirildiği Osmanlı kayıtlarından anlaşılmaktadır (1:II.447).

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Mindaşeni, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. 1917 yılında Mindaşeni büyük bir olasılıkla terk edilmiş bir köydü (2).

TARİHSEL YAPILAR
Mindaşeni köyünde bilinen ve günümüze ulaşan tek tarihsel yapı köyün kilisesidir ve Ardahan kentinin güneydoğu ucunda, Ardahan-Göle yolunun sağ kıyısında yer alır. Tek nefli yapı (10 x 6 m), doğu tarafta yarım daire biçiminde bir apsise sahiptir. Aynı tarafta ayrıca bir pencere açıklığı bulunmaktadır. Giriş kapısı ise güneydoğuda yer alır. Mindaşeni Kilisesi, yüzeyi düzlenmiş uzun taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. 1917 yılında büyük ölçüde sağlam olan kilisenin çatı örtüsü vardı ve sadece duvarlarında birkaç taş eksikti. 2011 yılında kilisenin dört duvarı, taşları eksilmiş olsa da ayakta duruyordu. Kısa süre sonra kilisenin bir duvarı kasıtlı biçimde tamamen yıkılmıştır (4:194-195; 2; 4:99).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 219.
3. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
4. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.