Revaz

REVAZ (Gürcüce: რევაზი), tarihsel Artani bölgesinde eski bir yerleşimdir. Bugün Ardahan ilinin merkez ilçesinde yer alır. 1959 yılında adı Çeğilli olarak değiştirilmiştir.

Revaz veya Revazi, Ardahan kentinin 16 km batısında yer alır. Çevresinde Dadaguli (Dedegül), Bebereki (Çetinsu) ve Aşağı Toroshevi (Çimenkaya) köyleri bulunmaktadır.

TARİHÇE
Revaz köyünün kayıtlı en eski adı Revahisi’dir. Nitekim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Revahis (رواخس) olarak geçer. Ancak bu yerleşmenin daha geç tarihte Revaz olarak kaydedilmiş olması, Revazisi (რევაზისი) adının sehven Revahisi (რევახისი) biçiminde yazılmış olabileceğini akla getirmektedir. Gürcüce bir yer adı olan “Revazisi”, “Revaz’ın yeri” gibi bir anlama gelir.

Revaz köyü tarihsel Gürcistan sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlılar bu yerleşimi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Revahis veya Revazisi, 1595 yılında Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 25 Hristiyan haneden (125 kişi) oluşuyordu. İspenç vergisi vermekle yükümlü erkeklerin büyük kısmı Basila, Maharebel, Giorgi, Gogiça, Batata, Nodar, Ramaz, Tariel, Revaza gibi Gürcü adları taşıyordu (1:I.433; II.433; III.516). Bu kayıt Revaz’ın o tarihte Hristiyan Gürcü köyü olduğunu göstermektedir.

Erken dönem Osmanlı kaynağında adı Revahis olarak yazılmış olan köy daha geç tarihli kayıtlarda Revaz ve Revas olarak geçer. Nitekim 1886 tarihli Rus nüfus tespitinde köyün adı Revaz (Реваз) olarak kaydedilmiştir. Bu adın 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde geçen Gürcü erkek adı Revaz (Revaza) ile örtüşmesi dikkat çekicidir. Bu durum, köyün eski adının Revazisi olabileceği düşüncesini desteklemektedir.

Revaz köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sora, 93 Harbi sonucunda, 1878 yılında Rusların eline geçti. 1886 yılındaki nüfus tespitinde Revaz köyü Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı ve nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş 113 kişiden oluşuyordu (2). 1595 tarihinde bir Gürcü köyü olan Revaz’ın Osmanlı döneminde demografik yapısının değiştiği görülmektedir. Bununla birlikte Rus idaresi sırasında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, 1917 yılında Revazi (რევაზი) köyünde 20 hanede 346 Müslüman Gürcü’nün yaşadığından söz etmiş ve yarı yıkık halde büyük bir kilisenin bulunduğunu belirtmiştir (3). Bu kilisenin kalıntıları günümüze de ulaşmıştır (4:197). Köyün nüfusunu “Müslüman Gürcü” olarak vermiş olan Martvileli, Rus idaresinin “Türk” olarak kaydettiği nüfusu Türkleşmiş Gürcüler olarak kabul etmiş olmalıdır.

Revaz köyü, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması‘yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali daha sona ermeden Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Revaz köyü Türkiye’ye bırakıldı (5:II.489).

Revaz 1928 tarihli köy listesinde “Revas” (رواس) olarak geçer. Bu tarihte köy Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nahiyesine bağlıydı (6:760). Revaz veya Revas Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Çeğilli olarak değiştirildi. 1965 genel nüfus sayımında Çeğilli köyünün nüfusu 499 kişiden oluşuyordu ve bu nüfus içinde 191 kişi okuma yazma biliyordu. Bu tarihte köy Kars vilayetinin Ardahan ilçesine bağlıydı (65:355). Ardahan ilçesi 1992 yılında il olunca Çeğilli de bu ilin merkez ilçesinin köyü haline geldi.

KAYNAKÇA:
1. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan(Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220. 
4. Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
6. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
7. 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968).