Şuahevi

ŞUAHEVİ (Gürcüce: შუახევი; okunuşu: “şuah’evi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Borçka ilçesinde yer alır. Şuahevi’nin adı 1925’te Ortadere (bugün Ortamahalle) olarak değiştirilmiştir.

Şuahevi, Banakna, Sanatisi, Valaşeni ve Ohorcini‘yle birlikte bugünkü Alaca köyünü oluşturmaktadır. Bazı kaynaklarda Alaca köyünün eski adı olarak Şuahevi kabul edilir.

KÖYÜN ADI
Türkçede sonradan Ortadere olarak adlandırılmış olan yerleşmenin bilinen en eski adı Şuahevi’dir. Bu Gürcüce yer adı Türkçeye kaynaklara Şvahev, Şuahev, Şohav (شوخاو) gibi değişik biçimlerde girmiştir (1:118). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Şua-Şvahebi (Шуа-Швахеби) adıyla kaydetmiştir (2).

Şuahevi (შუახევი), Gürcüce iki kelimeden (შუა: orta; ხევი: dere) oluşan bir tamlamadır ve “orta dere” anlamına gelir. 1925 yılında bu ad Türkçeye çevrilecek köye Ortadere adı verilmiştir. Şuahevi’deki Kvetieti (კვეტიეთი), Çabuketi (ჭაბუკეთი), Ninagara (ნინაგარა), Tanahromi (ტანახრომი), Venahi (ვენახი), Agara (აგარა), Ukanvake (უკანვაკე), Katrovani (კატროვანი), Çiço (ჭიჭო), Sadzalde (საძაღლე), Tsitlobi (წითლობი),Kalokedi (კალოქედი), Çknara (ჭკნარა), Şavbinari (შავბინარი), Vake (ვაკე), Çomati (ჭომათი), Tkemalati (ტყემალათი), Nigvznari (ნიგვზნარი), Ukanvake (უკანვაკე), Nabarevi (ნაბარევი), Tavkalo (თავკალო), Nabeğlavi (ნაბეღლავი) gibi Gürcüce mevki adları bugün de kullanılmaktadır (3:192).

DEMOGRAFİ
Şuahevi’nin görece erken döneme ait nüfusu, Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu sırada köyde 106 hane 279 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkekleri kaydettiğinden dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 558 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 5,2 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir (4:40).

Şuahevi’de kadın ve erkek nüfusunun birlikte tespit edildiği ilk sayım Rus idaresi sırasında, 1886 yılında yapılmıştır. Buna göre, köydeki 25 hanede, tamamı Gürcü olan 106 kişi yaşıyordu (2; 5:18). Eğer köyün sınırları değişmemişse, Rusların eline geçmesinin ardından Şuahevi’nin nüfusunun büyük bölümünün Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bane başına düşen ortalama nüfus da 4,2 kişiye gerilemiştir.

Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Şuahevi’de 10 hanede 42 kişi tespit edilmiştir. Bu tarihte de köyün nüfusunun tamamı Gürcü olarak yazılmıştır (6). 1886 yılı nüfusuyla kıyaslandığında köyün yarısından fazlasının yeni bir göçle köyden ayrıldığı söylenebilir. 1926’da ise, köyde 12 hanede 58 kişi yaşıyordu (7:143).

TARİHÇE
Şuahevi, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘deki yerleşim yerlerinden biridir. Köyün Gürcüce adı, buranın Osmanlı döneminden önce bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlılar Şuahevi’yi, 16. yüzyılın ik yarısında, birleşik Gürcü Krallığı’ndan sonra Klarceti bölgesine hakim olan ve bir Gürcü devleti olan Samtshe-Saatabago’dan (1268-1625) ele geçirmiştir.

Şuahevi, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Çarlık Rusya’nın eline geçti. Rus idaresi sırasında Batum oblastı içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı olan ve altı köyü kapsayan Sanatisi nahiyesinin köylerinden biriydi (2).

Şuahevi, Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Şuahevi Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Şuahevi, 1922 yılında Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlı köylerden biriydi (6). 1925 yılında, Şuahevi adı Türkçeye çevrilecek köye Ortadere adı verildi (7:143). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ortadere (اورتەدرە) olarak geçer (8:78). Şuahevi, bugün Alaca köyündeki Ortamahalle’yi oluşturmaktadır.

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
5. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.