Sirasinkoti

SİRASİNKOTİ (Gürcüce: სირასინკოთი; okunuşu: “sirasink’oti”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Çayağzı olarak değiştirilmiştir.

Sirasinkoti, Şavşat’ın batısında yer alır. Bu kasabaya 12 km uzaklıktadır. Çevresinde Sinkoti (Küplüce), Ustamisi (Eskikale), Muhobani (Üzümlü) ve Anaklia (Dalkırmaz) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Sira (სირა) veya Sira-sinkoti (სირასინკოთი) olarak bilinir (1:56). Türkçe kaynaklarda Sirasinkot (سیرەسینقوت) olarak geçer (2:160; 3:237). 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Sira-singot (Сира-Сингот) olarak kaydetmiştir (4).

Sira veya Sirasinkoti, Sinkoti adıyla bağlantılı bir adlandırma olmalıdır. Sinkoti, büyük bir olasılıkla, eski Gürcücede “sümbül” anlamındaki “iakinti” (იაკინთი) kelimesinden türemiş ve zaman içinde değişime uğramakla birlikte “sümbüllü”, “sümbülü olan yer” anlamına gelen bir yer adıdır. Sirasinkoti ise, “bir dizi sümbülün olduğu yer” anlamına gelir. Sirasinkoti’deki Şavkana (შავყანა), Napudzari (ნაფუძარი), Aho (ახო), Kusaho (ქუსახო), Kadistskali (კადისწყალი), Totidze (თოთიძე) gibi çok sayıda mahalle ve mevki adı köyün bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (1:189).

DEMOGRAFİ
Sirasinkoti’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rusların 1886 yılındaki tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyün nüfusu 194 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmişti (4). Köydeki yer adlarından eski bir Gürcü yerleşmesi olduğu bilinen Sirasinkoti’nin nüfusunun Türk olarak kaydedilmiş olması, Osmanlı idaresinde demografik yapının değişmiş olması veya nüfusun asimile olmasıyla açıklanabilir.

Sirasinkoti’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında köyde 56 hanede 323 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusunun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (5). 1935 genel nüfus sayımında köyün nüfusu 449 kişi olarak tespit edilmiştir (6:84). Günümüzde köyde yaklaşık 240 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Sirasinkoti’nin yer aldığı Şavşeti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Sirasinkoti, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sora, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında köy, Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Anaklia nahiyesinin 11 köyünden biriydi (4).

Sirasinkoti, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Sirasinkoti Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Köyün adı 1925 yılında, Şavşat Çayı kenarında bulunması nedeniyle Çayağzı olarak değiştirilmiştir (8:327; 9:188). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Çayağzı köyünde eski bir kilise ile kalenin varlığı, hem daha önce tespit edilmiş olmasından hem de günümüze kalmış olan kalıntılardan bilinmektedir. Köyün bir ucunda, Şavşat Çayı’nın sağ kıyısında yuvarlak biçimli bir kayada bir yapının kalıntıları bulunmaktadır. Kazılmış olan bu alanda insan kemikleri ortaya çıkmıştır. Köy halkı tarafından burası eski kilisenin bulunduğu yer olarak bilinmektedir. Bu kayanın hemen yakınında, yarısı toprak içinde olan bir duvar parçası bulunmaktadır. Çevrede ayrıca kireç harcının kullanıldığı duvar parçalarına rastlanmıştır. Bu kalıntıların bir kaleye ait olduğu tahmin edilmektedir. Nitekim Sirasinkoti Kalesi’nin varlığı 1967 tarihli Türkçe bir kaynakta tespit edilmiştir (1:56).

KAYNAKÇA:
1. ^  2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.