Uşhumi

UŞHUMİ (Gürcüce: უშხუმი; okunuşu: “uşh’umi”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Yağcılar olarak değiştirilmiştir.

Uşhumi, Yusufeli’nin kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 30 km uzaklıktadır. Çevresinde Korta (Yarbaşı), Tsklispiri (Zeytincik), Hostapori (Çağlıyan), ve Piti (Tarakçılar) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Uşhumi’dir (1:51). Bu yer adı Türkçeye Uşhum olarak girmiştir. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesiden Uşhum (اوشخوم) olarak yazılmıştır (2:VIII.358; 3:82). Osmanlıların köyü Gürcülerden ele geçirmiş olmasından hareketle bu yer adının Türkçeye Gürcüce Uşhumi’den girdiği söylenebilir. Nitekim köyün adı Gürcücede olduğu gibi gırtlaksı “hı” (ﺨ) harfiyle yazılmıştır.

Belli başlı kaynaklarda bu adın anlamına ilişkin bilgi yoktur. Gürcistan’ın batı bölgelerinde yetişen üzüm cinsi Şhumi (შხუმი) ile ilişkili olduğu düşünülebilir. Nitekim Tao-Klarceti bölgesinde Orcohi gibi üzüm cinsiyle bağlantılı yer adı vardır.

DEMOGRAFİ
Uşhumi köyünün görece erken döneme ait nüfusu, Osmanlı idaresinin vergi ve askere alma amacıyla 1835’te yaptığı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. B tarihte köyün nüfusu 56 hane ve 142 erkek olarak kaydedilmiştir. Bir o kadar da kadın nüfusu eklenince, köyde 284 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 5 kişinin düştüğü ortaya çıkar (4:I.371).

Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Uşhumi’nin nüfusu 52 hanede yaşayan 181 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bundan dolayı köyün gerçek nüfusunun bunun iki katı, yani 362 kişiden oluştuğu söylenebilir. Bu durumda hane başına ortalama yaklaşık 7 kişi düşmektedir. Bir önceki nüfus tespitine göre köydeki ailelerin daha kalabalık hale geldiği anlaşılmaktadır (2:VIII.359).

Uşhumi köyünde, 1935 yılında 407 kişi yaşarken, bu nüfusu 1960 yılında 513 kişiye ulaşmıştı (5:378; 6:75). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 150 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kısmını oluşturan Tao bölgesinin bir köyü olan Uşhumi, 1549 yılındaki Gürcistan seferiyle Osmanlılar tarafından ele geçirildi. Ardından Livane sancağına bağlandı. Daha sonra Çıldır Eyaleti’nin bir köyü haline geldi. Osmanlı idaresinin vergi ve askere alma amacıyla 1835’te yaptığı nüfus tespiti sırasında, Livane-i Ulya sancağının Bedazori nahiyesine bağlı bir köydü.

Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra Uşhumi, , 1876 yılı salnamesine göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasında yer alıyordu. Tarımla geçinen köyün hayvan varlığı olarak 40 öküz, 50 inek, 40 at, 100 keçi ve 81 koyun tespit edilmiştir (2:VIII.359).

Uşhumi, 1928 tarihli köy listesinde, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü (3:82). 1935 nüfus sayımında Erzurum vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti (5:378). Daha sonra yeniden Artvin vilayetine bağlandı.

Uşhumi ya da Uşhum adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yağcılar olarak değiştirilmiştir (7:774). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Yağcılar (Uşhum)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Bugün Yağcılar adını taşıyan köyde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Uşhumi Kilisesi’dir. Bugün yıkık durumda olan kilise, Hocagil mahallesinde bulunmaktadır. Tek nefli küçük bir yapı (9,0 × 4,5 m) olan Uşhumi Kilisesi’nin kuzey tarafına bitişik bir yapı vardır. Kilise, orta büyüklükte kaba taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Çatısı çökmüş ve batı duvarı tamamen yıkılmıştır. Giriş kapısı güney tarafta olan kilisesinin bezeli olduğu köylüler tarafından doğrulanmaktadır. Ayrıca duvar resimleri için kilisenin sıvanmış olduğu kalıntılardan anlaşılmakta ve boya izlerine rastlanmaktadır (1:51).

KAYNAKÇA:
1. ^  2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
2. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.