Varaçkani

VARAÇKANİ (Gürcüce: ვარაჩკანი; okunuşu: “varaçq’ani” ), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Varlık olarak değiştirilmiştir.

Varaçkani, Artvin kentinin kuzeydoğusunda yer alır. Bu kente 12 km uzaklıktadır. Varaçkana (ვარაჩყანა) olarak da bilinen köy, Artvin kentinin kuzeyindeki Varaçkan Deresi’nin oluşturduğu vadinin en üst kesiminde konumlanmıştır.

TARİHÇE
Bugün Varlık olarak bilinen köyün eski adı, Varaçkani’dir (1:23). Bu yer adı Türkçe kaynaklarda Varaçkan olarak yer alır. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde ve 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Varaçkan (ورچكان) olarak geçer (2:15; 3:VIII.356) 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Artvin bölgesine hakim olan Ruslar köyü Varaçkan (Варачкан) adıyla kaydetmiştir (3). Köyün eski adı Gürcüce kaynaklarda Varaçkani (ვარაჩკანი) veya Varaçkana (ვარაჩყანა) olarak geçer. Varaçkani ve Varaçkana birer tamlama olup Gürcüce “varaço” (ვარაჩო) temizlecek olan hayvan derisinin gerildiği tahtaya denir; “kani” (კანი) deri ve “kana” (ყანა) ise tarla anlamına gelir. Varaçkani köyünde Komesagara (ქომესაგარა), Pitaburi (ფითაბური), Verhvidziri (ვერხვიძირი), Sumbaturi (სუმბატური), Pirengauri (ფირენგაური), Sumetagara (სუმეთაგარა), Keisagara (ქეისაგარა), Borba (ბორბა), Ureki (ურეკი) ve Napetvari (ნაფეტვარი) gibi yer adları, buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu düşündürmektedir (5:184, 188). Ancak 19. yüzyılın ikinci yarısında da bu köyde Gürcüce konuşulmuyordu (6:188)

Varaçkani, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı’nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi (7:66-67). Osmanlı idaresinde Çıldır Eyaleti içinde yer alan Varaçkani, 1835 nüfus tespiti sırasında, Berta ve Sinkoti nahiyelerini kapsayan Livane sancağının bir köyüydü. Bu tarihte köyde 42 hanede 121 erkek yaşıyordu. Vergi belirleme ve askere alma amacıyla Osmanlı idaresi bu tarihte sadece erkek nüfus tespit etmiştir. Köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklenince, Varaçkani’nin toplam nüfusunun 242 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun tamamı “Müslim” olarak kaydedilmiştir (2:15, 47-51).

Varaçkani, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti’nin Lazistan sancağına bağlı Livane kazasının köylerinden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 24 hanede 130 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilemiş olmakla birlikte bu tarihte de Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince köyde yaşayan insan sayısının yaklaşık 260 kişi olduğu ortaya çıkar. Bu tespite göre de Varaçkani’nin nüfusu sadece Müslümanlardan oluşuyordu. Tarımla geçinen köyde hayvan varlığı olarak 10 eşek, 80 öküz, 60 inek, 2 at, 94 keçi ve 100 koyun tespit edilmiştir (3:357).

Varaçkani, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kaza içinde Sveti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) altı köyünden biriydi. Köyün nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş olan 277 kişiden oluşuyordu (4). Yer adlarından eski bir Gürcü yerleşmesi olduğu bilinen köyün nüfusunun Türk olarak kaydedilmiş olması, köy halkının asimile olması veya köyün demografik yapısının değişmesiyle açıklanabilir.

Varaçkani, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Varaçkani köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (8:II.489).

Varaçkani veya Varaçkana adı Türkçe olmadığı için 1925 yılında Varlık olarak değiştirildi. Ertesi yıl yapılan nüfus tespitinde Varlık köyü, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlıydı. Köyün nüfusu 60 hanede yaşayan 254 kişiden oluşuyordu (9:140). 1950 gelen nüfus sayımında “Varlık (Varaçkan)” olarak kaydedilmiş olan köyde yaşayan kişi sayısı 395’i bulmuştu. Varlık köyü bu sırada Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlıydı (10:135).

Varlık köyünün Cami mahallesindeki caminin 50 metre kuzeyinde bir evin avlusunda eski bir yapının kireç harçlı kalıntıları bulunmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre bu kalıntıları eski bir kiliseden kalmadır. Bu kalıntıların Osmanlı egemenliğinden önceki dönemde Hristiyan bir nüfusa sahip köyün kilisesi olduğu söylenebilir. Caminin 80 metre doğusunda, yok kıyısında ise, başka bir yapıdan kalma kireç harçlı duvar kalıntıları vardır. Konumundan dolayı bu yapının eski bir gözetleme kulesi olduğu tahmin edilmektedir (5:120).

KAYNAKÇA:
1. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, Tiflis, 2019.
2. ^ Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019.
3. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
4. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6.^Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002. 
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
10. ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954.