Papala

PAPALA (Gürcüce: ფაფალა; okunuşu: “papala”), tarihsel Samtshe bölgesinin Potshovi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Armutveren olarak değiştirilmiştir.

Papala, Posof‘un kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 14 km uzaklıktadır. Gürcistan sınırında yer alan Papala’nın çevresinde Badela (Türkgözü) ve Mğvime (Kumlukoz) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Papala’dır. Türkçeye de aynı yazılış biçimiyle girmiş, zaman içinde değişime uğrayarak Papula’ya dönüşmüştür. Nitekim 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde Papala (پاپالا) olarak geçer (1:III.444). Osmanlıların Gürcülerden ele geçirildiği ve henüz adını değiştirilmediği için Papala’nın Gürcüceden Türkçeye girmiş olduğu açıktır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar da köyün adını Papala (Папало) olarak kaydetmiştir (2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Papala adının Papula veya Papola’ya (پاپولا)  dönüşmüş olduğu görülmektedir (3:761).

Papala’nın (ფაფალა) anlamı üzerine belli başlı kaynaklarda bilgi verilmemiştir. Aynı bölgede bulunan Badela, Samhula gibi yerleşmelerinkine benzer biçimde türemiş bir yer adı olduğu, eski Gürcü yerleşmeleri olan bu adların Gürcüceden Türkçeye girdiği bilinmektedir.

DEMOGRAFİ
Papala köyünün en eski nüfus bilgisi 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde yer almaktadır. Bu kayda göre 1595 yılında köyde 17 hane yaşıyordu. Her hanenin 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 85 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Her hane, Osmanlı Devleti’nin Hıristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reislerinin çoğu Elia, Basila, Gogiça, İoana, Koçia, Maharabel gibi Gürcü adları taşıyordu. Papala’da 1834 yılında 7 hane, 1878’de 18 hane tespit edilmiştir (1:I.310; II.303; III.444).

Rus idaresi sırasında, 1886 yılında yapılan tespite göre Papala’nın nüfusu 217 kişiden oluşuyordu. Köyün  nüfusu, 1896’da 217 kişiye, 1906’da da 253 kişiye yükselmişti. Bu tespitlerde nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2; 4:114). Osmanlı döneminde Papala’nın demografik yapısının tamamen değişmiş olduğu bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Müslümanlaşmış olan eski Gürcü nüfusu “Türk” olarak yazılmış da olabilir.

Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra Papala’nın nüfusu giderek artmış, 1935 yılında 301 kişiye, 1960 yılında da 477 kişiye ulaşmıştır (5:306; 6:319). Köyde bugün yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Papala, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan Mesheti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı’ın ardından bu bölgeye hakim olan Gürcü devleti Samtshe Atabeyliği‘nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti  içinde, Poshov livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Köye yazılı üç yayla bulunuyordu (1:I.310; II.303; III.444).

Papala, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Badela nahiyesinin köylerinden biriydi (2). Papala, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Ardahan bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Papala köyü Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Papala, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının Cilvana nahiyesine bağlıydı (3:761). 1935 genel nüfus sayımıda “Papula” olarak kaydedilmiş olan Papala, aynı idari konuma sahipti (5:306). Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Papala, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Armutveren olarak değiştirilmiştir (8:738). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda “Armutveren (Papola)” biçiminde bir süre daha kullanılmıştır (9).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan(Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.  
2. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928. 
4. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018. 
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
6. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.