Arkimi

ARKİMİ (Gürcüce: არქიმი; okunuşu: “arkimi), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı geç tarihte Avcılar olarak değiştirilmiştir.

Arkimi, Ardanuç’un batısında yer alır. Bu kasabaya 13 km uzaklıktadır. Ardanuç Çayı’nın sol kıyısında yer alan köyün yakın çevresinde Gümüşhane, Sagara (Sakarya) ve Ahiza (Ferhatlı) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Arkimi’dir (1:207). Bu ad Türkçe kaynaklarda Arkim olarak geçer (2:62). Arkimi’nin (არქიმი) ne anlama geldiği bilinmemektedir. Türkçe bir yer adı olmadığı için değiştirilmiştir. Bununla birlikte köyde Madigora (მადიგორა), Cocogili (ჯოჯოგილი), Kirkiti (კირკიტი) gibi, bugün de kullanılan Gürcüce mevki adları buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (3:181).

DEMOGRAFİ
Hemen yakınındaki Gümüşhane köyünün 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterlerinde yer almasına karşın, Arkimi ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bu yerleşmenin Gümüşhane’nin bir parçası (mahallesi) olduğu tahmin edilebilir. Gümüşhane’nin nüfusu ise, 1574 yılında, tamamı Hıristiyan olan 55 haneden (yaklaşık 275 kişi), 1595 yılında 5’i Müslüman olan 69 haneden (yaklaşık 345 kiş) oluşuyordu. 1835 yılında, Arkimi’yi kapsayan köyün erkek nüfusu 233 (toplam 466) kişi olarak (1:35, 38).

Klarceti bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfusu tespitinde de Arkimi ayrı bir köy olarak geçmemektedir (4). Köy ilk kez  1955 genel nüfus sayımından “Avcılar” adıyla ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir. Bu sayımda, Çoruh (Artvin) vilayetinin Ardanuç kazasının merkez nahiyesine bağlı olan Arkimi’nin nüfusu 264 kişiden oluşuyordu (5:143). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Arkimi’nin yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Köydeki kilisenin varlığı Arkimi’nin eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köyde, halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kilise yapılmamıştır. Bu da söz konusu kilisenin Osmanlı döneminden öncesine ait olduğunu göstermektedir.

Osmanlılar bu bölgeyi ve Gümüşhane köyünü 1551 yılında ele geçirdi. Bu tarihten sonra Arkimi’nin, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biri olan Gümüşhane’nin bir mahallesi olduğu tahmin edilmektedir. Ardanuç nahiyesi 1574 yılında, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyü kapsıyordu (1:35).

Klarceti bölgesinin 93 Harbi’nin (1877-1878) sonucunda Rusların eline geçmesinin ardından da Arkimi ayrı bir köy olarak kaydedilmemiştir. Rus idaresi sırasında Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı olan Gümüşhane nahiyesi sadece Ahiza, Sagara ve Gümüşhane köylerini kapsıyordu (6).

Arkimi, 1955 genel nüfus sayımından önce resmi kayıtlarda ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bu sayımda Avcılar, Çoruh (Artvin) vilayetinin Ardanuç kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (5:143). 1960 genel nüfus sayımında köyün “Avcılar (Gümüşhane)” biçiminde kaydedilmiş olması, Avcılar’ın (Arkimi) daha önce Gümüşhane köyünün bir mahallesi olduğuna işaret etmektedir (7:72). Nitekim Arkimi’nin Gümüşhane köyünün yakınında bulunması, Gümüşhane köyünün 1950 yılında 586 kişiden oluşan nüfusunun 1955 yılında 344 kişiye düşmesi bunu göstermektedir (8:136; 5:143).

TARİHSEL YAPILAR
Arkimi Kilisesi, köyün kuzeybatında, yerleşmenin hemen dışındaki bir çayırlıkta yer alır. Bir köy kilisesi olan yapı, tamamen yıkılmış, geriye duvar parçaları kalmıştır. Bu kalıntılardan kilisenin kireç harcı kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır (3:107; 9:130).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016. 
4. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
5. ^ 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961.
6. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
7. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
8. ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.