Caki

CAKİ – Tarihsel Samtshe bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Yurtbekler adıyla Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Eski bir Gürcü yerleşimi olan Caki’nin (ჯაყი) anlamı konusunda bir görüş oluşmamıştır. Ancak Bu addan gelen Samtshe-Saatabago yönetici hanedanı Cakelilerin Gürcü krallığına karşı Osmanlı Devleti’yle işbirliği yapmaları “caki” kelimesi Gürcü dilinde utanç verici, yüz kızartıcı gibi anlamlar kazanmıştır (102). Caki köyü Türkçeye Cağ ve Cak şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Çağ (جاغ) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Cak (جاق) olarak geçer (41:III:455; 28:762). Caki adından gelen Cakistzkali (ჯაყისწყალი) ve Cakistsihe (ჯაყისციხე) adları da Türkçede Çaksu ve Cak Kalesi’ne dönüşmüştür.

Tarihçe: Caki köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında kalan bölümünde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcüce Cakistsihe olarak bilinen Cak Kalesi de bu dönemden kalmıştır.

Caki köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Poshov livasının Kuzey nahiyesinde yer alıyordu. Bu defterde, Cağisman (جاغسمان), Zeda Cağ (زده جاغ) ve Rabat-i Çağ (رباط جاغ) olmak üzere üç ayrı yerleşim yeri olarak kaydedilmiştir. Gürcüce Cakisubani (ჯაყისუბანი) adının Cağisman, Zeda Caki (ზედა ჯაყი) adının Zeda Cağ ve Cakistsihe (ჯაყისციხე) adının da Rabat-i Cağ şeklinde yazıldığı anlaşılmaktadır. Bu tarihte Cağisman köyünde 21 Hristiyan hane, Zeda Çağ köyünde 13 Hristiyan hane ve Rabat-i Çağ’da 9 Hristiyan hane yaşıyordu. Üç yerleşimin de nüfusu Gürcülerden oluşuyordu. Bu köylerde buğday, arpa, çavdar, darı tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu (41:III:455, II:312-313; 137).

Caki köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinde Damavlia (Дамавлиа) adıyla tek köy olarak kaydedilmiş olan Caki, Ardahan sancağının Poshov kazasına bağlıydı. 1886 nüfus sayımında boş olan köye Kürt nüfusun yerleştirildiği anlaşılmaktadır. Köyde 1896 yılında 53 kişi, 1906 yılında 48 kişi kaydedilmiştir (64:114).

Caki köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında bölgeden Rusların çekilmesinin ardından 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla köy Türkiye’ye bırakıldı.

Caki köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Caksu (جاقصو) adıyla tek köy olarak kaydedilmiştir. Burada bulunan akarsu ile köyün aynı adla kaydedildiği görülmektedir. Bı sırada Caki köyü Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (28:762). Caksu köyü, 1940 genel nüfus sayımında Posof kazasının Cilvana nahiyesine bağlanmıştı ve köyde 112 kişi yaşıyordu (40:355). Caki ve Cak Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Yurtbekler olarak değiştirilmiştir (68:584). Yurtbekler köyünde 1965 genel nüfus sayımında 273 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 102 kişi okuma yazma biliyordu (65:362).

Tarihsel yapılar: Eski Caki köyüne ait tarihsel yapılardan biri, Gürcüce Cakistsihe olarak bilinen Caki Kalesi’dir. Ancak bu kale bugün Çambeli köyünün sınırları içinde yer alır. Diğer bir kale Tuya Kalesi ise, Yurtbekler köyünün 800 metre batısında, Posof Çayı’nın sol kıyısında bir kayanın üzerinde inşa edilmiştir. Kabaca işlenmiş taşlarla inşa edilmiş olan kale, büyük ölçüde yıkılmıştır. Bir diğer tarihsel yapı ise, Cakismani Kilisesi olarak da bilinen Caki Kilisesi’dir. Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli 1914 yılında kilisenin kesme taşlardan inşa edilmiş ve o tarihte çatısının çökmüş olduğunu yazmıştır. Proneli’nin verdiği bilgiye göre kilisede Gürcü alfabesinin Hustusri karakterleriyle Gürcüce yazıt bulunuyordu (8:74; 79:183).
*