Thiladzuri

THİLADZURİ – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Zorlu adıyla Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Thiladzuri (თხილაძური), Gürcü aile adı Thiladze’den (თხილაძე) gelir. Thiladzuri, Thiladze’ye ait yer anlamı taşır (12:23, 47). Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında köyün adını Thiladze (თხილაძე) şeklinde yazmıştır (38:135). Bu yer adı Türkçeye Thilazor veya Thilazur şeklinde girmiştir. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilalyeti salnamesinde de Thilazor veya Thilazur  (تخلازور) olarak geçer (27:352). 1886 nüfus sayımında Rus idaresi de Gürcüce yazılışına uygun biçimde Thilazur (Тхилазуръ) şeklinde kaydetmiştir (86: “Batum oblastı” – 1342).

Tarihçe: Thiladzuri köyünün yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüze kalıntıları ulaşan Thiladzuri Kalesi ile ortadan kalkmış olan Thiladzuri Kilisesi bu dönemden kalmıştır (1:156).

Thiladzuri, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre Livana sancağının köylerinden biriydi. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 32 hanede 74 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Thiladzuri köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 148 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (6:39).

Thiladzuri, Trabzon vilayetinin kurulmasından sonra, bu vilayetin dört sancağından biri olan Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde, 26 hanede 66 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın, bu tarihte de sadece erkek nüfusunun kaydedildiği 1835 tarihli nüfusuyla kıyaslandığında da anlaşılmaktadır. Buna bağlı olarak Thiladzuri köyünde toplam yaklaşık 132 kişinin yaşadığı söylenebilir. Köyde vergiye tabi 60 öküz, 40 inek, 3 at, 33 keçi ve 70 koyun kaydedilmiştir (27:353).

Thilazori, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Thilazur (Тхилазуръ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Kartla nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Bu tarihte köyde, 7’si erkek ve 10’u kadın olmak üzere, 6 hanede 17 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (86: “Batum oblastı” – 1342). 1876 verileriyle kıyaslandığında Thiladzuri köyünün 26 haneden oluşan nüfusunun 6 neye düşmesi Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göçle ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Hendek ilçesinin Lütfiyeköşk köyüne İstanbul Antlaşması uyarınca göç etmiş Gürcülerin bir kısmı Thiladzuri köyünden gitmiştir (6:259).

Thiladzuri köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, Artvin ve Batum sancaklarını Gürcistan’ın parçası sayan 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması’yla da Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Thilazori’nin de içinde yer aldığı Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Thiladzuri veya Thilazor Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Zorlu olarak değiştirilmiştir (25:1927:112). Zorlu köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Artvin kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 148 kişiden oluşuyordu (40:166). 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 379 kişiyi bulmuştu ve bu nüfus içinde 140 kişi okuma yazma biliyordu (65:88).

Tarihsel yapılar: Thiladzuri köyünde eski dönemlerde inşa edilmiş bir kale ve bir de kilise vardı. Bir köy kilisesi olan Thiladzuri Kilisesi tamamen yıkılmıştır. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin araştırma gezisi sırasında, 1893 yılında da bu kilise yıkılmıştı ve yerinde yıkıntıları bulunuyordu (37:148).  Kilisenin yerinde tespit edilen duvar parçalarından kilisenin kireç harcı kullanılarak inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır (1:156; 2:139). Köyün doğu tarafında, derenin sol yamacındaki kayalığın üzerinde yer alan Thiladzuri Kalesi’nden de geriye sadece yıkıntılar kalmıştır (1:156).
*