Aharşia

AHARŞİA (Gürcüce: ახარშია; okunuşu: “ah’arşia”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Akarsu olarak değiştirilmiştir. 

Aharşia, Ardanuç’un güneydoğusunda yer alır. Kasabaya 12 km uzaklıktadır. Çevresinde Kumurçi (Kaşıkçı), Hertvisi (Konaklı), Şavgulari (Aşıklar), Meçegili (Müezzinler), Diagarmiçi (Karlı), Haravuli (Harmanlı) ve Unishevi (Kızılcık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Aharşia’dır (1:182). Bu yer adı, Gürcüce yazılışa uygun biçiminde Aharşiya (آخارشیا) olarak Türkçeye girmiştir (2:115). Daha geç tarihte de köyün adı aynı biçimde yazılmıştır (3). Rus idaresi de köyün adını Aharşia (Ахаршиа / Ахаричиа) olarak kaydetmiştir (4).

Belli başlı kaynaklarda Aharşia’nın anlamı konusunda bilgi mevcut değildir. Bununla bilikte köydeki Avazanati (ავაზანათი), Nenebaturi (ნენებათური), Saptakana (საფთაყანა) gibi bazısı Gürcüce olan mevki adları bugün de kullanılmaktadır (1:182). 

DEMOGRAFİ
Aharşia’nın erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyün nüfusu 27 haneden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmişti. Her hanede ortalam 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 135 kişiden oluştuğu söylenebilir. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu azalmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde 23 hane (yaklaşık 115 kişi) kaydedilmiştir. Bu tarihte de köyde henüz Müslüman olmuş hane mevcut değildi. Köyün daha sonra Müslümanlaştığı anlaşılmaktadır (5:34).

Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Aharşia’da 22 hanede 63 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın sayısı eklenince, köyün toplam nüfusunun 126 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (5:38). Köyün nüfusunun 1595 yılından itibaren artmamış, aksine azalmış olması dikkat çekicidir. Bu durum, Klarceti köyünde olduğu gibi, köyün Müslümanlaştırılması sürecinde bazı hanelerin göç etmiş olmasıyla ilişkili olabilir.

93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespit, Aharşia’da nüfusun neredeyse değişmediğini göstermektedir. Bu tarihte köyde, tamamı “Türk” olarak yazılmış 128 kişi yaşıyordu. Bu durum Aharşia’nın Hristiyan nüfusunun Müslüman olduktan sonra asimile olduğunu göstermektedir (4). Nitekim 1910 yılında köyün nüfusu Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir (6:32).

Aharşia’nın Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de yapılan nüfus tespitinde 30 hanede 104 kişi yaşadığı görülmektedir. Nüfusun azalmış olması, Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine bir miktar göçle ilişkili olabilir (7). 1935 yılında 178 kişinin yaşadığı köyün bugünkü nüfusu yaklaşık 120 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Aharşia’nın yer aldığı Klarceti bölgesi, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturuyordu. Osmanlılar bölgeyi ve Aharşia köyünü 1551 yılında ele geçirdi. Bu tarihten sonra Aharşia, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyü kapsıyordu ve Aharşia, 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin orta büyüklükteki köylerinden biriydi. 1595 yılına gelindiğinde köyün bu konumunda bir değişiklik olmamıştı. 17. yüzyılın başlarında Ardanuç livası Çıldır eyaletine bağlandı ve Aharşia da bu eyaletin köylerinden biri haline geldi.

Aharşia, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sora, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Aharşia Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Diagarmiçi nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) altı köyünden biriydi. Nüfusu açısından Diagarmiçi ve Şavgulari’den sonra bu nahiyenin üçüncü büyük yerleşmesiydi (4).

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalan Aharşia, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41). Aharşia, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (sonra vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü (7). 1925’te adı Akarsu olarak değiştirildi. Köye Akarsu adı Aharşia’yı çağrıştırdığı için verilmiş olmalıdır (9).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).