Cvarebi Kilisesi

CVAREBİ KİLİSESİ – Tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı ve eski adı Cvarebi olan Şalcı köyünde orta çağda Gürcülerden kalma  kilisesidir.^[1]

Tarihçe: Gürcüce bir yer adı olan Cvarebi (ჯვარები), haç anlamındaki “cvari” (ჯვარი) kelimesinin çoğulu olup “Haçlar” anlamına gelir.^[2]Cvarebi köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’nin köylerinden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinici yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bu bölgede Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi, önceden Gürcü tavadi olan İosebiti idi.^[3] Bu dönemden kalmış olan Cvarebi Kilisesi, Osmanlı döneminde köy halkının Müslüman olmasıyla cemaatini ve işlevini yitirmiştir. Nitekim 1886 tarihindeki Rus nüfus tespitinde köyde yaşayan 278 kişi Türk olarak kaydedilmiştir. Kilisenin bulunduğu mahalle “Cami-megle” adıyla kaydedilmiş olmakla bilikte, diğer iki mahalle Gürcüce olan “Karavat” (Karaveti) ve “Şalik” (Şalikaşvili) adlarını koruyordu.^[4] Nikolay Marr]]’ın 1904 yılındaki araştırma gezisi sırasında Cvarebi Kilisesi harabeye dönmüş, taşları köylüler tarafından büyük ölçüde yağmalanmıştı.^[5]

Kalıntılar: Cvarebi Kilisesi, bugün Cami mahallesi adını taşıyan köyün merkezinde, yüksekçe bir yerde inşa edilmişti. Bu kilise zaman içinde yıkılmış, günümüze küçük bir kalıntısı, kuzeydoğu duvarının bir parça ulaşmıştır. Bu duvar kalıntısından kilisenin kabaca yontulmuş taşlardan harç kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Doğuda apsis kısmındaki sunağın duvarında ise kireç taşı kullanılmıştır. Cvarebi Kilisesi, Nikolay Marr’ın gezisi sırasıda da yıkık haldeydi. Yapıyı “Şavşet-İmerhevi tipi” olarak tanımlamış olan Marr’ın verdiği bilgiye göre, yuvarlak forma sahip apsisin kuzey kısmı duruyordu ve bu duvarın yüksekliği o tarihte bir insan boyu kadardı. Kilisenin yıkılmış kısmının taşları köylüler tarafından paylaşmıştı. Duvarların yüzey taşlarının da tamamı sökülüp alınmıştır. Buna rağmen o tarihte kilisenin planını tespit etmek mümkündü. Günümüzde ise kilisenin planını tespit etmek mümkün olmamıştır.^[6][7]
*