Garkloba

GARKLOBA (Gürcüce: გარყლობა; okunuşu: “garq’loba”), tarihsel Tao-Klarceti‘nin bir parçası olan Şavşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir.. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Çoraklı olarak değiştirilmiştir.

Garkloba, Şavşat kentinin kuzeyinde yer alır ve kente 26 km uzaklıktadır. Yakın çevresinde Şavmta (Şenköy), Tsitsveti (Atalar) ve Cvarebi (Şalcı) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Garkloba, bu yerleşmenin en eski adı olarak bilinir. Bazı kaynaklarda Garklobi (გარყლობი) olarak geçer. Bu yer adı Türkçeye Garkilob (كارقیلوب), Karkilob, Garkılop Garkulep gibi değişik biçimlerde girmiştir (1:160; 2:119). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar, muhtemelen Türkçe yazılışın etkisiyle köyün adını Garkilob (Гаркилоб) biçiminde kaydetmiştir (3). Bu tarihten birkaç yıl sonra Şavşeti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise köyün adını Garklupi (გარყლუფი) olarak not etmiştir (4:141).

Garkloba köyünün adı, buradaki kale dolayısıyla 11. yüzyılın olaylarını anlatan Matiane Kartlisa (Kartli Tarihi) adlı kaynakta, “Tsihe Garklobisa” (ციხე გარყლობისა: “Garkloba’nın kalesi”) biçiminde geçer (5). Bununla birlikte bu yer adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Türkçe değişik biçimlerde yazılmış olan köyün adı, yabancı kökenli olduğu için 1925 yılında Çoraklı olarak değiştirilmiştir (6:188).

DEMOGRAFİ
Garkloba’nın görece erken tarihli nüfusu, Rus idaresinin 1886 tarihli tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 73 hanede 548 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sayı, bu tarihte Garkloba’nın bir mahallesi olan Mikeleti köyünün nüfusunu da içermektedir (3; 7:10). Garkloba’nın Osmanlı döneminde de Gürcü köyü olarak varlığını koruduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır. Bu tarihten bir süre sonra Şavşeti bölgesini gezen Zakaria Çiçinadze 1893’te, Garklobi’den 15 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazar (4:141). Bununla birlikte Çiçinadze bu göçün 1886 yılından önce ya da sonra mı gerçekleştiği konusunda bilgi vermemiştir.

Garkloba’nın Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra yapılan nüfus tespitinde köyde 145 hanede 1.002 kişi yaşıyordu (8). Bu tespitte köyün nüfusunun “Türk” olarak kaydedilmiş olması ve 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusu iki kat artmış olan köyün kısa sürede demografik yapısının tamamen değişmiş olması dikkat çekicidir. Bu tespitte Gürcü nüfusu Türk olarak kaydedilmiş de olabilir. Bu tarihten dört yıl sonra Garkloba’nın hane sayısı 148’e, nüfusu da 1.029 kişiye yükselmişti (6:188). Uzun süre binin üzerinde nüfusa sahip olan Garkloba’da 1975 genel nüfusu sayımında 1.100 kişi, 1980 genel nüfus sayımında 908 kişi kaydedilmiştir. Nüfusunun azalması, Mikeleti‘nin Çermik adıyla ayrı bir köye dönüştürülmüş olmasıyla ilişkilendirilebilir (9; 10). Günümüzde Garkloba’da yaklaşık 400 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Garkloba’daki kale kalıntısı, köyün eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Öte yandan 11. yüzyılın olaylarını anlatan Matiane Kartlisa (Kartli Tarihi) Garkloba Kalesi’nin adının geçmesi, buranın eski bir yerleşme olduğunu desteklemektedir. Garkolba, Gürcü Krallığı yönetimi altındayken, 1080 yılında bütün Tao-Klarceti bölgesi gibi Büyük Selçukluların istilasına uğradı. Köy daha sonra birleşik Gürcü Krallığı, bu krallığın parçalanması sırasında bağımsız devlete dönüşen Samtshe Atabeyliği (1268-1625) sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçti. Aynı dönemde kurulan Çıldır Eyaleti’nin sınırları içinde kaldı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Erzurum vilayetine bağlandı.

Garkolba’yı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Kadagidze, Vedelidze, Matidze, Mikeleti ve Şovşa mahallerinden oluşuyordu. Garkloba’nın mahallesi ve eskiden köy olan Mikeleti, 1970’lerin ikinci yarısında Çermik adıyla yeniden köy haline getirildi. Rus idaresinde Garkloba aynı zamanda Şavşat-İmerhevi kazasına bağlı bir nahiye (сельское общество: kırsal topluluk) idi ve 10 köyü kapsıyordu (3).

Garkloba, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41). Başlangıçta Şavşat ilçesinin Merya nahiyesine bağlıydı. Merya (sonra Veliköy) nahiye olmaktan çıkarılınca doğrudan Şavşat ilçesine bağlandı.

TARİHSEL YAPILAR
Garkloba’da tespit edilen başlıca tarihsel yapılar bir kale ile bir kilisedir. Garkloba Kalesi, bugünkü Çoraklı köyünün merkezinin 3.2 km kuzeydoğusunda, yüksekçe kayalık bir tepede yer alır. Kalenin adı, 11. yüzyılın olaylarını anlatan Matiane Kartlisa (Kartli Tarihi) adlı eserde geçer. Bu kayıt Garkloba Kalesi’nin Gürcü Krallığı döneminde inşa edildiğini göstermektedir. Bugüne kaleden sadece yıkıntılar kalmıştır. Kalenin duvarları harap haldedir. Kayanın üst tarafında köşeli bir yapının bölümleri kalmıştır. Kuzey tarafında büyükçe bir depo ve kalenin giriş kapısı bulunmaktadır. Duvarlar orta irilikte kaba taşlarla ve harç kullanılarak inşa edilmiştir (12:30). Köydeki kilise, bugün terk edilmiş bir köy olan Kedieli’nin (ქედიელი) kilisesidir. Bir köy kilisesi olan Kedieli Kilisesi tamamen yıkılmıştır (13:171). 

Garkloba köyü, ayrıca Şavmta Kilisesi’nin kalıntılarına da ev sahipliği yapmaktadır. Yaklaşık 60 yıl önce Şavmta’daki (Şenköy) tarihi Gürcü kilisesi yıkılmış ve taşları iki katlı ahşap bir yapı olan Çoraklı Camisi’nin temelinde ve köy okulunun yapımında kullanılmıştır (12:29).

Termal sulara gitmek İmerhevlilerin hayatında “ziyaret”lerden sonra ikinci yere sahiptir. Tetraketi’den Garkloba’nın ilerisinde, çok sayıda sıcak suyun bulunduğu Mikeleti ile “maden suyu” dedikleri soğuk suların olduğu Gigieti’ye gidiyorlar. Mikeleti’de ağrılarını, Gigieti’de romatizmayı tedavi ediyorlar. Termal sular Cinali’de de bulunmaktadır. Buraya Acara’dan da gelenler var. Ben Cinali’den dönen atlı gruplarla karşılaştım. Atların sırtındakilerin çoğu bir-iki akrabasının eşliğinde gelen kadınlardı.
Kaynak: Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 225-226.

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^ Matiane Kartlisa (Kartli Tarihi), 1955 baskısı.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ 1975 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1977.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1981.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
12. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
13. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.