Urdzuma

URDZUMA (Gürcüce: ურძუმა; okunuşu: “urdzuma”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesinde yer alır. 1920’lerde Omana (Ormanlı) köyünün mahallesine dönüşmüş ve adı Uzundere olarak değiştirilmiştir.

Urdzuma, Artvin kentinin kuzeybatısında, Çoruh Nehri’nin sol kıyısında yer alır. Artvin’nin merkezine yaklaşık 18 km uzaklıktadır. 

KÖYÜN ADI
Urdzuma, köyün bilinen en eski adıdır. Gürcüce Urdzuma (ურძუმა) olarak yazılan köyün adı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıca kaynaklarda benzer biçimde, Urzuma (اورزوما) olarak kaydedilmiştir. Bu ad daha geç tarihlerde de Türkçe aynı biçimde yazılmıştır (1:8.352; 2:112). 93 Harbi’nde bölgeye hakim olan Rus idaresi ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Urdzuma (Урдзума) olarak kaydetmiştir (3).

Gürcü yerleşmesi olarak bilinen Urdzuma’nın anlamına ilişkin kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bu yer adının olası anlamı üzerine tahmin yürütmek de kolay görünmemektedir.

DEMOGRAFİ
Urdzuma’nın nüfusuyla ilgili sağlıklı veriler ancak 19. yüzyıla ait kaynaklardan elde edilebilmektedir. Çok önemli bir kaynak olan 1876 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi‘nde köyün nüfusu 9 hane ve 25 kişi olarak verilmiştir (1:8.353). Bu kayıttan hane başına 2,7 kişi gibi çok düşük bir oranın çıkması, Osmanlı idaresinin, önceki sayımlarda olduğu gibi, köyün sadece erkek nüfusunu tespit ettiği anlamına gelmektedir. Urdzuma’nın gerçeğe yakın nüfusunu elde etmek için bu sayıyı ikiyle çarpmak gerekir. Bu yöntemle köyün nüfusunun 50 kişiden oluştuğu ve hane başına 5,5 kişi düştüğü söylenebilir. 

Bu tarihten 10 yıl sonra, 1886 yılında Rus idaresinin yaptığı tespite göre ise, Urdzuma’nın nüfusu, 8 hanede yaşayan 54 kişiden oluşuyordu. Bu sayı, 1876 yılı için burada ileri sürülen tahmini nüfusu da doğrulamaktadır. 1886 yılında tespit edilen nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (3). Rus idaresi sırasında Klarceti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, 1892’de Urdzuma’yı Murgul vadisi köyleri arasında saymıştır. Aynı tarihte, köyden 35 hanenin göç etmiş olduğu belirten Çiçinadze’nin göç konusunda yanlış bilgi verdiği 1876 yılındaki kayıttan anlaşılmaktadır (4:207; 5:135). 1907 yılına gelindiğinde köyde sadece 36 kişi kalmıştı (6:47). 1886 yılından itibaren yirmi yılda nüfusun artması gerekirken azalmış olması, Rus idaresindeki köyden Osmanlı ülkesine göçün devam etmiş olsuğunu ettiğini göstermektedir. 

Birinci Dünya Savaşı şartlarında da Urdzuma’dan Osmanlı ülkesine göç devam etmiş olabilir.  Muhtemelen nüfusu iyice azaldığı için Urdzuma 1926 tarihli nüfus tespitinde artık köy statüsüne sahip değildi ve Omana (Ormanlı) köyünün bir mahallesi haline gelmişti (7:146). 

TARİHÇE
Urdzuma köyünün tarihine ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Urdzuma ve Omana köylerinde tarihsel kalıntı da tespit edilmemiştir. Köy büyük bir olasılıkla, çevresindeki diğer köyler gibi Osmanlı dönemi öncesinden gelen bir yerleşmedir. Osmanlılar ise, köyün de içinde yer aldığı bölgeyi 16. yüzyılda ele geçirmiştir.  

Osmanlıların ele geçirmesinden sonra Çıldır Eyaleti içinde kalan Urdzuma, 1876 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi‘ne göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağında, Linava kazasına bağlı bir köydü. Köyün ekonomisi, ekip biçmenin yanında hayvancılığa dayanıyordu. Bu salnamedeki tespite göre, o tarihte 9 haneden ibaret olan köyde 10 öküz, 10 inek, 100 keçi ve 29 koyun besleniyordu. Küçükbaş hayvancılığın daha ön planda olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır (1:8.353). 

Ertesi yıl başlayan 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar Urdzuma’nın da yer aldığı bölgeyi ele geçirdi. 1886 yılı kayıtlarına göre köy, Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Urdzuma bu kazaya bağlı Hatila nahiyesinin üç köyünden biriydi. Bu nahiyeyi oluşturan diğer iki köy ise, Hatila ve Nadzvia’ydı. Urdzuma, 1907 yılında da aynı idari konuma sahipti (3; 6:24, 47).

Urdzuma, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).  Urdzuma bir süre sonra Omana köyünün bir mahallesi haline getirildi (8:146). “Aşağı Urzuma” ve “Yukarı Urzuma” olarak bilinen mahalleler günümüzde Uzundere olarak da adlandırılmaktadır. Urdzuma / Urzuma adı halk arasında günümüzde de kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli Türkçe baskı, 2010).
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım: 1927).