Yukarı Hevek

YUKARI HEVEK (Gürcüce: ზემო ხევეკი; okunuşu: “zemo h’evek’i”), tarihsel Tao bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. 1959 yılında adı Yaylalar olarak değiştirilmiştir. Köyde yaylaların çokluğundan dolayı bu ad verilmiş olmalıdır.

Yusufeli ilçesindeki Bıçakçılar köyünün de eski adı Hevek’ti. Aynı bölgede bulunan bu iki köyü ayırt edebilmek için birine (Yaylalar) Yukarı Hevek (Hevek-i Ulya), diğerine (Bıçakçılar) Aşağı Hevek (Hevek-i Süfla) denmiştir. Ayrıca Yukarı Heveki köyü ve Hevek-i Kiskim, Aşağı Heveki köyü ise Hevek-i Livane olarak da adlandırılmıştır.

Yukarı Hevek veya Yaylalar köyü, Yusufeli kasabasının kuzeybatısında yer alır. Bu kasabaya 50 uzaklıktadır. Köy, birbirinden uzak mahallelerden oluşmuş ve geniş bir alana yayılmıştır.

TARİHÇE
Bugün Yaylalar adını taşıyan köyün eski adı Heveki ya da Hevaki’dir. Bu yer adı, Aşağı Heveki (bugün Bıçakçılar) köyünden ayırmak için Gürcüce kaynaklarda Didi Heveki (დიდი ხევეკი; Büyük Heveki) olarak da geçer. Yukarı Heveki’de Korameti (ქორამეთი), Mereteti (მერეთეთი), Mikelisi (მიქელისი), Koreti (ქორეთი), Şaradze (შარაძე), Zenamati (ზენამათი), Haristavi (ხარისთავი) gibi Gürcüce mevki adları günümüze ulaşmıştır (1:I.375; 2:95: 3:33-39).

Heveki adı, “dere” ve “vadi” anlamına gelen Gürcüce “hevi” (ხევი) veya “heva” (ხევა) kelimesinden türemiştir (4). Nitekim eski Gürcü coğrafyasında yaygın bir yer adı olan Heva, Gürcistan’da bugün de varlığını korumaktadır. Heveki adı büyük bir olasılıkla Gürcüce Hevaki (ხევაკი) kelimesinden gelir. Bana (Bana Katedrali) adının özgün biçiminin Banaki (ბანაკი) olması gibi, Heveki de özgün biçimi olan Hevaki kelimesinden değişime uğramış, Türkçe ses uyumunun etkisiyle zamanla Hevek biçimini almış olabilir. “Dana” (დანა) kelimesinin eski biçiminin “danak-i” (დანაკ-ი), “agara” (აგარა) kelimesinin eski biçiminin “agarak-i” (აგარაკ-ი) olması gibi, Gürcücede “k” (კ) fonemi düşmüş pek çok kelime bulunmaktadır. Köy Heveki veya Hevaki adını, dere kenarında veya vadide bulunmasından dolayı almıştır. Köyde Heveki’nin (ხევეკი) yanı sıra, Hevegi (ხევეგი) ve Hevay (ხევაჲ) adları da kullanılmaktadır (5:III.560; 6:229, 475, 477).

Heveki veya Hevaki adı Türkçeye Hevek (خوك) biçiminde girmiştir. Yukarı Heveki 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hevek-i Kiskim (خوك كسكیم) biçiminde yazılmıştır. İki Hevek köyünü birbirinden ayırt etmek için, bugünkü Bıçakçılar köyünün eski adı ise bu köy listesinde Hevek-i Livane (خوك لیوانە) olarak geçer (7:82).

Yukarı Heveki, tarihsel Tao bölgesinde yer alır. Tao, Klarceti bölgesi gibi, erken ve geç orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biriydi. Bu bölge Gürcü devletleri olan Tao prensliği, Gürcü Krallığı ve Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlılar Heveki köyünü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Köy, yeni kurulan Livane sancağına bağlandı. Daha sonra Çıldır Eyaleti’nin sınırları içinde yer aldı.

Nitekim Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi salma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Heveki, Çıldır Eyaleti’nin Kiskim sancağına bağlı Kiskim kazasının bir köyüydü. Heveki köyünde 119 hanede 324 Müslüman erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 668 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:376; 6:100). 1848 tarihli Erzurum vilayeti nüfus defterinde “Hevek-i Ulya” olarak kaydedilen köyünde 35 hanede Müslümanlar (yaklaşık 175 kişi), 7 hanede Katolikler (yaklaşık 35 kişi) ve 5 hanede Rumlar (yaklaşık 25 kişi) yaşıyordu. Hevek-i Ula’ya bağlı olan Mikelis mahallesisinin nüfusu yanlışlıkla Hevek-i Süfla (Bıçakçılar) köyüne yazılmıştır. Mikelis mahallesinde ise, 21 hanede Müslüman nüfus (yaklaşık 105 kişi) kaydedilmişti. Sonuç olarak 1848 yılında Hevek-i Ulya köyünün 68 haneden (yaklaşık 340 kişi) oluştuğu orataya çıkar (1:376).

Yukarı Heveki, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Hevek-i Kiskim” adıyla Artvin vilayetinin Yusufeli ilçesinin merkez nahiyesi olan Öğdem’e bağlıydı. Yusufeli ilçesi bu tarihte Öğdem ve Erkinis nahiyelerinden oluşuyordu (7:82). 1935 genel nüfusu sayımında “Hevegikiskim” olarak kaydedilmiş olan köy, bu tarihte Erzurum vilayeti içinde Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 978 kişiden oluşuyordu (8:173). Heveki veya Hevegikiskim “yabancı kökten geldiğiı” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yaylalar olarak değiştirildi (9:552). 1965 genel nüfus sayımında “Yaylalar (Hevegikiskim)” adıyla kaydedilmiş olan köyde 848 kişi yaşıyordu. Bu nüfus içinde sadece 202 kişi okuma yazma biliyordu (10:90).

Yaylalar köyünde, Hevek Deresi üzerinde tek kemerli bir taş köprü bulunmaktadır. Bu eski köprünün yapım tarihi bilinmemektedir. Yukarı Hevek Köprüsü’nün uzunluğu 13 metre, genişliği 2,5 metre ve yüksekliği 6 metredir. Köprü, orta irilikte kaba yonu taşlarla inşa edilmiştir. Kenarlarında düzgün kesme taşlar kullanılmıştır (2:95).

Yukarı Hevek Köprüsü’nün yanında “Kilise Sırtı” adını taşıyan bir yer vardır. Burada eski bir kilisenin var olduğu tahmin edilebilir. Ancak günümüze herhangi bir kalıntı ulaşmamıştır (2:96).

Yaylalar köyünün Korameti (ქორამეთი) mahallesinde, köylülerin verdiği bilgiye göre eski bir kilise bulunuyordu. Bununla birlikte bu mahallede de herhangi bir kalıntı tespit edilmemiştir (2:95).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
2. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
3. ^ Neriman Albayrak,Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
4. ^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt.
5. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt.
6. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020.
7. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
10. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.