Oşki

OŞKİ – Tarihsel Tao bölgesindeki köylerden biridir. Günümüzde Çamlıyamaç adıyla Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı bir köydür. Uzundere ilçesine bağlı Gölbaşı köyü de eskiden Oşki’nin bir parçasıydı. Türkçe kaynaklarda bugün Çamlıyamaç adını taşıyan köye geç dönemde Oşkvank veya Öşkvank denmiş, Gölbaşı köyünün eski adı ise Oşk şeklinde kalmıştır.

Etimoloji: Oşki’nin etimolojisine ilişkin iki farklı görüş vardır: Kaha Şengelia ve Valeri Silogava’ya göre “ოშკი / ოშქი” (oşki), Megrelce “შქა” (şka) kelimesinden türemiştir ve “şka” “ortada olan” anlamına gelir.^[5] Merab Çuhua’ya göre ise, “ოშკი” (oşki), Lazca bir kelimedir ve Gürcücesi ასკილი (asḳili) olan “kuşburnu” anlamına gelir. Bugün Çamlıyamaç köyünün eski adı olan Oşki, “katedral” anlamına gelen Ermenice “vank” kelimesinin eklenmesiyle sonradan Oşk-vank’a dönüşmüştür.^[6] Nitekim bu yer adı 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Oşkvank veya Öşkvank (اوشكوانك) olarak geçer.^[7][8]

Tarihçe: Oşki köyü, tarihsel Gürcistan’ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar köyün bulunduğu bölgeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcü mimarisinin en önemli yapılarından biri olan ve 10. yüzyılın ikinci yarsında inşa edilen Oşki Kilisesi ve manastırı, Oşki’nin önemli eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.^[9]

Oşki köyü, 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Oltu sancağının Hahuli (Haho) nahiyesinin köylerinden biriydi. Büyük bir yerleşim olan köyün nüfusu bu tarihte 233 haneden oluşuyordu. İki hane Müslüman olmuş, 231 hane ise Hristiyan olarak kaydedilmiştir.^[10]

Oşki köyü, 1835 tarihli nüfus defterinde, Ermenilerin Oşki Kilisesi’ne verdiği isimle, Oşkvank veya Öşvank adıyla kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit ettiği bu tarihte, Tortum sancağına bağlı olan köyde 34 hanede 100 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Oşkvank köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 200 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Aynı nüfus defterinde bugünkü Gölbaşı köyü, Oşk veya Öşk şeklinde kaydedilmiştir.^[7][11]

Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, 1917 yılındaki araştırma gezisi sırasında Oşki köyünün kuzey kısmının Öşkvank, güney kısmının ise Öşk olarak adlandırıldığı yazmıştır. Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre bu tarihte Oşki Kilisesi genel olarak iyi durumdaydı ve güney haç kolu camiye çevrilmişti. Bı sırada güneydeki stoa, kuzeydeki şapel, batı ve güney haç kolları ve diğer kısımlar, ahır, tavla, ağıl ve depo olarak kullanılıyordu.^[12]

Oşkvank köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Erzurum vilayetinin Tortum ilçesine bağlı Azort nahiyesinin köylerinden biriydi.^[13] 1935 genel nüfus sayımı sırasında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 593 kişiden oluşuyordu.^[14] Oşki veya Öşkvank “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanun uyarınca Çamlıyamaç olarak değiştirilmiştir.^[15] Çamlıyamaç köyü, 1987 yılında, yeni kurulan Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlanmıştır. ^[16] 1965 genel nüfus sayımında Çamlıyamaç köyünde 907 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 300 kişi okuma yazma biliyordu.^[17]

Tarihsel yapılar: Çamlıyamaç köyündeki en önemli yapı, eski bir Gürcü manastırı olan Oşki Manastırı’nın ana kilisesi olan Oşki Kilisesi’dir. Oşki Kilisesi’nin banilerinin Bagrationi hanedanından III. Adarnase Kurapalati’nin oğulları III. Davit (sonradan Kurapalati) ve prensler prensi Bagrat’ın olduğu ana kilisenin yazıtlarından anlaşılmaktadır. Kilisenin inşasına 963 yılında başlamış ve on yılda tamamlanmıştır. Oşki Kilisesi, İşhani Kilisesi’nin planı üzerinde daha büyük yapı olarak inşa edilmiştir. Oşki Manastırı, ana kilisenin dışında birkaç küçük kilse ve değişik işlevleri olan yapılardan oluşuyordu.^[19][20]
*