Kvabaki

KVABAKİ (Gürcüce: ქვაბაქი; okunuşu: “kvabaki”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunmaktadır. Adı 1959 yılında Yüksekoba olarak değiştirilmiştir.

Kvabaki, Yusufeli’nin kuzeyinde yer alır. Bu kasabaya 48 km uzaklıktadır. Günümüzde Yusufeli ilçesindeki üç Gürcü köyünden biridir. Diğerleri Balhi ve Küçük Heveki köyleridir.

TARİHÇE
Eski adı Kuabahi (ქუაბახი) ya da Kuabaki’dir (ქუაბაქი). Gürüce olan bu yer adı, Kvabay (ქვაბაჲ) ya da Kvaba (ქვაბა) kelimesinden değişime uğramış olmalıdır. Erken dönemde Osmanlıca’ya da Kvabak (کواباك) olarak girmiştir. Kazan anlamına gelen Gürcüce “kuabi / kvabi” (ქუაბი / ქვაბი) kelimesinden türemiş bir yer adı olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim köyün kurulu olduğu arazinin yapısı kazanı andırmaktadır. Bu yer adı sonradan Türkçede Kobak, Köbak, Köbek biçiminde de yazılmıştır. Kvabaki, Yusufeli ilçesinde Gürcü dilinin konuşulduğu köylerden biridir (1:I.380; :2:19-20).

Kvabaki veya Kvabay, erken ve geç orta çağlarda Gürcü devletleri yönetimindeydi. Osmanlılar köyü, 16. yüzyılın ortalarında bu devletlerden biri olan Samtshe Atabeyliği’nden ele geçirdi. Kvabaki, Osmanlı idaresine girince, aynı yüzyıl içinde önce Livana sancağına, daha sonra Çıldır Eyaleti’ne bağlandı.

Nitekim Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi salma amacıyla 1835 yılında yaptığı nüfus tespiti sırasında Kvabaki, bu eyaletin Livane-i Ulya sancağına bağlıydı. Lala Mustafa Paşa Camii’nin vakfı olan köyde 65 hanede 190 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Kvabaki’nin toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 380 kişiden oluştuğu, hane başına ortalama 5,8 kişinin düştüğü ortaya çıkar (1:I.380; 3:101).

Kvabak, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Kobak / Kubak (كوباك) biçiminde yazılmıştır. Bu tarihte köy Trabzon vilayetinin Lazistan sancağında Livana kazasına bağlıydı. Köyün nüfusu 66 hane ve 209 kişi olarak tespit edilmiştir. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bunun sonucunda köyün toplam nüfusunun 418 kişiden oluştuğu söylenebilir. Yaklaşık 40 yıl içinde köyün nüfusu biraz artmış, hane başına düşen ortalama nüfus da 6,3 kişiye çıkmıştır. Geçim kaynağı tarıma dayanan Kvabaki’de 60 öküz, 100 inek, 20 at, 126 keçi ve 100 koyundan oluşan bir hayvan varlığı tespit edilmiştir (4:VIII.358-359). 93 Harbi’nde (1877-1878) Livana kazası Rusların eline geçince, Kvabaki Osmanlı sınırları içinde kaldı ve Kiskim kazasına bağlandı.

Rus idaresi sırasında Tao-Klarceti bölgesinde araştırma gezileri (1907-1917 düzenleyen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, Parhali vadisinden söz ederken, Parhali köyünde sadece yaşlıların Gürcüce anladığını, ancak Kobaki köyünde, tıpkı Heveki köyünde olduğu gibi genç ve yaşlıların Gürcüce konuştuğunu yazmıştır. Parhali’nin aşağısındaki köylerde delikanlıların, Gürcü mitolojisinde bağ ve şarap tanrısı Aguna adına düzenlenen asma ve salkımlarla süslenmiş çıplak vücutlarıyla dans ettiğini belirmiştir (5:83).

Kvabaki, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi (6:82). 1935 genel nüfus sayımında “Köbek” olarak kaydedilmiş olan Kvabaki, aynı idari konuma sahip olmakla birlikte, bu tarihte Yusufeli kazası Erzurum vilayetine bağlıydı. Bu tarihte Kvabaki’nin nüfusu 512 kişiden oluşuyordu (7:251). Türkçede Kobak, Köbek ve Köbak gibi değişik biçimlerde kaydedilmiş olan Kvabaki “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yüksekoba olarak değiştirildi (8:707). 1965 genel nüfus sayımında “Yüksekova (Köbak)” biçiminde kaydedilmiş olan köy, Yusufeli ilçesinin Sarıgöl Bucağı’na bağlıydı. Köyün nüfusu 583 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun içinde sadece 165 kişi okuma yazma biliyordu (9:90).

KAYNAKÇA:
2. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
1. ^ Neriman Albayrak,Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
3. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020.
4. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
5. ^ Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan’da Arkeolojik Araştırma Gezisi (Gürcüce), Tiflis, 1960.
6. ^  Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.