Dampala

DAMPALA (Gürcüce: დამპალა; okunuşu: “damp’ala”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Anbarlı (sonra Ambarlı) olarak değiştirilmiştir. Bazı kaynaklarda adı Dampali (დამპალი) olarak da geçer.

Dampala, Borçka kasabasının 6 km güneydoğusunda, bugün bir baraja dönüşmüş olan Çoruh Nehri’nin sol kıyısında yer alır. Murgul Çayı’nın Çoruh Nehri’ne katıldığı yerde bulunan Trapeni (Taraklı) ile Avana (Avcılar) köyleri arasında bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Dampala ya da Dampali, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad 19. yüzyılın ikinci yarısında Türkçeye Danpal (دانپال) olarak girmiştir (1:VIII.352). 93 Harbin’de (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Dampala (Дампала) olarak kaydetmiştir (2). Bu tarihten yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de köyün adını Dampala (დამპალა) olarak yazmıştır (3:147). 1927’de Muvahhid Zeki’nin kitabında köyün adı Gürcücesine yakın biçimde Dampal (دامپال) olarak geçer (4:120). 

Dampali (დამპალი) Gürcücede “çürük”, “bozulmuş” anlamına gelir. Dampala da bu kelimeden türemiştir. Köyün bu adı taşımasının nedeni, topraklarının sulak veya bataklığı andıran yapıya sahip olmasıyla ilişkilidir. Tao-Klarceti köyleri üzerine çalışmasıyla tanınan etnolog ve tarihçi Roland Topçişvili, yerel bir kaynağa da dayanarak şöyle yazmıştır: “…Dampala bataklık bir alanda bulunuyormuş ve adı da buradan geliyor.” Köyde Nağvarevi (ნაღვარევი), Tsitlobi (წითლობი), Velikana (ველიყანა), Saliurebi (სალიურები), Gverduli (გვერდული), Kalo (კალო) gibi, bugün de kullanılan mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:183).

Dampala aynı zamanda Gürcistan’ın doğu kesiminde yaygın olan ve “kisi” (ქისი) diye de adlandırılan bir üzüm cinsinin adıdır. Bu üzüm cinsinin vatanı Dampala köyü olabilir. Eskiden Gürcistan’ın doğusunda Dampala (დამპალა) adını taşıyan bir yer olduğu Kartlis Tshovreba adlı kaynaktan bilinmektedir.

TARİHÇE
Tao-Klarceti‘de bölgesinde bulunan Dampala’daki kilise kalıntısı, buranın Osmanlı döneminden çok önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Çünkü Osmanlı Devleti, Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda yaşayan Gürcüleri Müslümanlaştırdığı için köylerde daha sonra kilise yapılmamıştır. Dampala, bulunduğu bölge itibarıyla Gürcü Krallığı ve birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanması sırasında ortaya çıkan Samtshe-Saatabago sınırları içinde bulunuyordu. 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçti.

Dampala 19. yüzyılda Trabzon eyaletine bağlı Lazistan sancağı sınırları içinde kaldı. Dampala, Osmanlı Devleti’nin eyalet sisteminden vilayet sistemine geçmesi üzerine 1867’de kurulan Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 11 hane ve 26 kişi kaydedilmiştir. Bu tarihte yaygın olarak Osmanlı idaresindece sadece erkek nüfusu tespit edildiğinden köyün toplam nüfusunun saptanması için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bu durumda Dampala köyünde 52 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Tarımla geçimini sağlayan köyde bu tarihte hayvan varlığı olarak 20 öküz, 10 inek, 1 katır, 5 keçi ve 40 koyun tespit edilmiştir (1:VIII.353).  

Dampala, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Kartla nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dokuz köyünden biriydi. Bu sırada köyde 57 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (2). Birkaç yıl sonra bölgeyi dolaşan Zakaria Çiçinadze ise, köyde 18 hanenin yaşadığını yazmıştır (3:147). 1907 yılına gelindiğinde köyün nüfusu 46 kişiye düşmüştü (6:36). Köyün nüfusunun zaman artmak yerine azalması, Rus idaresinde kalan halkın Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir. (2). 

Dampala, Birinci Dünya Savaşı’ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Artvin bölgesi fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Dampala köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (10:II.489).

Artvin livasında 1922’de yapılan nüfus tespitinde Dampala Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinin bir köyüydü. Dampala köyünün daha sonraki yıllarda da göçe sahne olduğu 1922 tarihli nüfusundan anlaşılmaktadır. Bu tarihte 8 hanede sadece 24 kişi yaşıyordu. Bu sayımda da köyün nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (7). Dampala Türkçe olmadığı için 1925’te köyün adı Anbarlı olarak değiştirildi. Köyün adı daha sonra Ambarlı biçiminde yazılmıştır. Bununla birlikte halk arasında bugün de “Dampal” adı kullanılmaktadır. 

Dört yıl sonra, 1926’da köyün nüfusunun 7 hane ve 43 kişi olarak kaydedilmiş olması dikkat çekicidir (8:144). Bu durum ancak köyden göç etmiş olanların geri dönmesi ya da yeni bir nüfusun yerleştirilmesiyle açıklanabilir. Bununla birlikte köyün demografik yapısının değiştirilmiş olduğu dokuz yıl sonraki nüfusundan daha iyi anlaşılmaktadır. 1935 genel nüfus sayımında köyde yaşayan insan sayısının 335 kişiye ulaştığı görülmektedir (9:21). Bunun doğal artışla mümkün olamayacağı açıktır. Tarihsel olarak bir Gürcü köyü olan Dampala’ya köyün dışından nüfus yerleştirilmiş olabilir. Dampala’nın nüfusu 1965 yılında 901 kişiye ulaşmıştır. Günümüzde köyde yaklaşık 200 kişi yaşamaktadır.

Dampala’daki tek tarihsel yapı, köy kilisesidir. Köyün merkezinde, bir köylünün bahçesinde bulunan Dampala Kilisesi’nden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Bu kalıntı, yapının güneybatı kısmından küçük bir parçadır (3×1,5 m). Kilisenin kabaca yontulmuş yeşilimsi taşlardan harç kullanılarak inşa edildiği bu kalıntıdan anlaşılmaktadır. Günümüze kalan duvar yaklaşık 1 metre yüksekliktedir (11:135; 5:155).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489.
11. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.