BERGİ – Tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Börk adıyla Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Etimoloji: Bergi (ბერგი) olduğu tahmin ediliyor. Nitekim Rus idaresi 1886 nüfus tespitinde köyü Berk (Веркъ) şeklinde kaydetmiştir. Bergi, Kolhi dilinden gelen Megrel ve Laz dillerinde “kazma” anlamına gelir.[3][4] Köyünün bugünkü sınırları içinde ayrıca Gürcüce Mağlisa adını taşıyan bir yer bulunmaktadır. Bergi adı Türkçede Börk biçimini almıştır. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Bork / Börk (بورك) biçiminde yazılmıştır.[5][6]
Tarihçe: Bergi veya Börk köyü, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti‘de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Bergi Kilisesi de buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[7]
Bergi veya Börk köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde, Börk-i Ulya (بورك علیا) ve Börk-i Süfla (بورك سفلا) olmak üzere, iki köy kaydedilmiştir. Bu iki köy Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Börk-i Ulya’da (Yukarı Börk) 27 Hristiyan hane, Börk-i Süfla’da (Aşağı Börk) 10 Hristiyan hane yaşıyordu. Nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu. Köyde ayrıca az sayıda Ermeni yaşıyordu. Bu deftere göre Bergi köyünde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[8][9][10]
Bergi veya Börk köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı‘nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Berk (Веркъ) adıyla tek yerleşim olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Nakalakevi nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 78’i erkek ve 85’i kadın olmak üzere, 22 hanede 163 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[11] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 228, 1906’da 460 kişiye ulaşmıştır.[12]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli, Bergi (ბერგი) şeklinde yazdığı köyünde 48 hanede 642 Müslüman Gürcünün yaşadığını, bir adet kilise bulunduğunu yazmıştır.[13]
Bergi veya Börk köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması‘yla Sovyet Rusya Ardahan sancağının bir bölümünü ve köyü Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında köy Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Börk köyünün de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[14][15]
Bergi veya Börk köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı.[16] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve köyde 489 kişi yaşıyordu.[17] 1965 genel nüfus sayımında Börk köyünün nüfusu 681 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 198 kişi okuma yazma biliyordu.[18]
Tarihsel yapılar: Bugünkü Börk köyünde köy kilisesi olan iki kilise bulunmaktadır. Yukarı Börk köyünde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilise (9,7×6,3 m), tek nefli bir yapıdır. İkinci kilise, köyün merkezinin 1 kilometre güneyinde yer alır. Aşağı Börk köyünde bulunan ve tek nefli bir yapı olan bu kilise tamamen yıkılmıştır.[19] Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fahriye Bayram bu iki kiliseyi Ardahan’daki tek nefli Gürcü kiliseleri arasında sayar.[20]
Börk köyünün merkezinin 2,7 kilometre doğusunda yer alan ve Gürcüce bir ad taşıyan Mağlisa Kulesi (მაღლისა), 2315 metre yükseklikte bir tepede inşa edilmiştir. Günümüze yıkıntıları ulaşmış olan kule simetrik olmayan bir plana sahiptir. Mağlisa Kulesi, tarihsel Eruşeti, Artaani ve Cavaheti bölgelerine hakim bir tepede yer alır. Eski çağlardan kaldığı anlaşılan kule, orta çağda da kullanılmıştır. Bu dönemden günümüze ayrıca sur ve yapı kalıntıları ulaşmıştır.[21]
*
TAO-KLARCETİ 
Merhaba Börk köyünden bir tarihçi olarak birkaç yorumum olacak. Börk sözcüğünün Gürcücede bir anlamı yok sanırım, olsaydı yazardınız diye düşünüyorum. Mağlıse dağının tepesindeki yapı kale olamaz, çünkü o kadar yüksekte ve o kadar küçük bir kale olmaz. O yapı bir gözetleme kulesi olmalı zaten kalıntılar küçük bir kule olduğunu gösteriyor. Köyün adını Ruslar aslında Berk diye yazmamışlar, Kiril harfleriyle Бёрк diye yazmışlar yani e harfinin üstünde iki nokta var ancak bu noktalar baskıda çoğu zaman düşüyor. Rusçada ö harfi ve sesi yok, ona en yakın harf ve ses ё (yo) dolayısıyla Ruslar Börk adını Kiril harfleriyle mümkün olan en doğru biçimde yazmışlar. Köyümüzün halkının çoğu dedelerimizin Ahıska’dan geldiğini söylerler ama tarihini bilen yoktur. Benim tahminime göre 1828-29 savaşında Ruslar Ahıska’yı ele geçirdiği sırada olmalı. TC nüfus kayıtlarına göre dedemin dedesi Şaban dedem (onun da babası Mevlüt) hicri 1272 yani 1855 yılı civarında doğmuş.
Candan Badem
BeğenBeğen