Parnuhi

PARNUHİ (Gürcüce: ფარნუხი; okunuşu: “parnuh’i”), tarihsel Şavşeti bölgesinde, İmerhevi vadisindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır.

Günümüzde Dutlu (Svirevani) köyünün bir mahallesi oan Parnuhi, Şavşat kasabasının kuzeybatısında yer alır. Bu kasabaya yaklaşık 30 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Parnuhi, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. 14. yüzyılın ikinci yarısından beri köyün bu adı taşıdığı yazılı kaynaklardan bilinmektedir (1:II.223). Bazı Gürcüce kaynaklarda köyün adı Paruhi (ფარუხი) olarak da geçer (2:62). Bununla birlikte kültür tarihçisi Niko Mari de 1904 yılında köyün adını Parnuhi (ფარნუხი) biçiminde yazmıştır (3:159).

Parnuhi adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte köyün tarihsel Gürcü yerleşmelerinden biri olduğu bilinmektedir. Didsatibi (დიდსათიბი), Kauçebi (კაუჭები), Vakinçala (ვაკინჭალა), Puçati (ფუჭათი), Napudzari (ნაფუძარი), Oromela (ორომელა), Ukançala (უკანჭალა), Kohati (კოხათი), Kvabrevla (ქვაბრევლა), Satave (სათავე), Çrdilipiri (ჩრდილიპირი), Gelauri (გელაური), Daritavebi (დარითავები), Verhvnalebi (ვერხვნალები) gibi yer adları da Parnuhi’nin bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (2:190). 

Parnuhi köyünün ne zaman kurulduğuna dair bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte 14. yüzyılın ikinci yarısında Gürcüce bir kaynakta adının geçmesi, en geç bu yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğu anlaşılmaktadır. Bu kaynakta, Posof‘a adını veren Botso’nun oğulları Şalva ve Sargis’e Parnuhi’nin bağışlandığı belirtilmiştir (1:II.223). Bu yüzyılda Şavşeti bölgesinin Gürcü Krallığı yönetimi altında olduğu bilinmektedir. Daha sonra bölgeye Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago hakim olmuş, Osmanlılar 16. yüzyılın ortasında bu bölgeyi ve Parnuhi’yi Gürcülerden ele geçirmiştir.

Parnuhi,  93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı Svirevani köyünün altı mahallesinden biriydi. Bu mahalleler, merkez mahalle olan Svirevani dışında, Gudalidze, Davitidze, Cvarishevi, Parnuhi ve Çakvelta adlarını taşıyordu. Bu tarihte Svirevani köyünün nüfusu 72 hanede yaşayan 453 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı, dolayısıyla Parnuhi’nin nüfusu Gücü olarak kaydedilmişti (4:13; 5). Bu verilere göre köyde hane başına düşen ortalama nüfusun yaklaşık 6 kişi olduğu görülmektedir.

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1890’ların başında İmerhevi vadisinde 36 yerleşme (köy) adı saymıştır. Ancak bunların arasında Parnuhi’nin adı geçmemektedir. Çiçinadze,  Svirevani’de 40 hanenin yaşadığını belirtmiştir (6:294-297). Çiçinadze’nin verdiği bilgi doğru kabul edilirse, köyden 32 hanenin (192 kişi) göç ettiği ortaya çıkar. Söz konusu nüfusun yaklaşık altıda birinin (75 kişi) Parnuhi köyünde yaşadığını, göç eden kişilerin de yaklaşık altıda birinin (30 kişi) Parnuhi’den göç ettiği varsayılabilir.

1904 yılında bölgeyi gezen kültür tarihçisi Niko Mari Svirevani köyünün altı mahalleden oluştuğunu yazmıştır. Bu mahallelerden biri olan Svirevani, aynı zamanda İmerhevi’nin idari merkeziydi. Diğer mahalleler Daviteti, Parnuhi, Kutaleti, Cvarishevi ve Çakvelta idi. Parnuhi ile Daviteti mahallelerinin diğer mahallelere göre daha yüksekte yer aldığını belirtilmiştir (3:159).

Parnuhi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Parnuhi’yi de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (8:II.489).

Parnuhi, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde ayrı köy olarak geçmemektedir. Parnuhi’nin bu tarihte de Svirevani köyünün bir mahallesi olduğu anlaşılmaktadır. Svirevani’de ise, 98 hanede 679 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Svirevani’nin bu tarihte de altı mahalleden oluştuğu var sayılırsa, nüfusun yaklaşık altıda birinin de Parnuhi’de yaşadığı ve bu nüfusun yaklaşık 113 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (7). 1922’de Parnuhi’de yaşayan kişilerin günümüzde de Gürcüce konuştuğu tespit edilmiştir. Parnuhi’nin adı Bağbaşı olarak değiştirilmiş olmasına karşın, halk arasında yaygın olarak “Parnuh” adı kullanılmaktadır (9:397, 408, 427).

Parnuhi’nin eskiden ayrı bir köy olduğuna tanıklık eden Parnuhi Kilisesi, bugünkü Dutlu köyünün kuzeybatı kısmında, Parnuhi mahallesinin güneybatı kesiminde inşa edilmiştir. Küçük bir tepede bulunan kilise tamamen yıkılmış ve taşlarıyla ahır inşa edilmiştir. Kilisenin temeli de tamamen kazılmıştır ve burası bugün bir çukurdan ibarettir. Kazılı alanda birkaç taş ve kilisenin harç kullanılarak inşa edildiğini gösteren duvar parçaları kalmıştır. Bu duvar kalıntılarında kilisenin resimlerle bezeli olduğunu gösteren izleri görmek mümkündür (2:62; 10:171).

KAYNAKÇA:
1. ^ Yer Adlarında Gürcistan Tarihi (Gürcüce), D. Berdzenişvili, M. Kandelaki, D. Mushelişvili, M. Surguladze, N. Şiolaşvili, G. Çeişvili, Tiflis, 2010, 2 cilt.
2. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
3. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, 2019.
5. ^ “Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı) (Rusça)”
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis. 1913.
7. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
9. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.