Maniohi

MANİOHİ (Gürcüce: მანიოხი; okunuşu; “manioh’i”), tarihsel Tao-Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Ardahan ilinin merkez ilçesinde yer alan bir köydür. Köyün adı 1959 yılında Uzunova olarak değiştirilmiştir.

Maniohi, Ardahan’ın batısında yer alır. Kasabaya 26 km uzaklıktadır. Çevresinde Aşağı Toroshevi (Çimenkaya ve Ardıçdere), Tebati (Dağevi), Hasköy, Şadevani (Çatalköprü), Sindisgomi (Yanlızçam) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Eski adı Maniohi’dir. Bu yer adı Gürcüceden (მანიოხი) Osmanlıcaya Manyoh (مانیوخ) olarak girmiştir (1:I.423; II.415). Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli’ye göre Maniothi, Gürcüce Maniothi (მანიოთხი) ya da Mandothi’den (მანდოთხი) değişime uğramıştır. Eskiden bu köyde dört kilise olduğu için “orada dört tane var” anlamında köye Maniothi ya da Mandothi adı verilmiştir (2).

93 Harbi’nde Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Manioh (Маниох) biçiminde kaydetmiştir (3). Zaman içinde Türkçe yazılışı Manyok’a (مانیوق) dönüşmüş olan köyün adı, “yabancı kökten geldiği” gerekçesiyle 1959 yılında Uzunova biçiminde değiştirilmiştir (4:760; 5:529 ).

DEMOGRAFİ
Maniohi’nin bilinen en erken döneme ait nüfusu, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyde, Hıristiyan köylülerden alınan ispenç vergisi veren 15 hane yaşıyordu. Her hanede ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 75 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Hane reisleri İason, Papuna, Karayigit, Sultanyar, Eliazor, Gogiça, İoseb, Lomina, Maharebel gibi adlar taşıyordu. Bu adlara ve bu kişilerin baba adlarından hareketle Maniohi’nin nüfusunun çoğunluğunun Gürcülerden oluştuğu söylenebilir (1:I.423; II.415).

Ardahan bölgesini 93 Harbi’nde (1876-1877) ele geçiren Rusların 1886 yılındaki tespitine göre Maniohi’de 53 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması ve köyün nüfusunun 1595 tarihine göre bie azalmış olması, Osmanlı döneminde demografik yapının değiştiğini göstermektedir (3). Köyün nüfusu 1896’da 60, 1906 yılında 134 kişi olarak tespit edilmiştir (6:111). Bu tespitlerde de köyün nüfusu “Türk” olarak yazılmıştır. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli köyde Müslüman Gürcülerin (140 kişi) yaşadığını belirtmiştir (2).

1935 yılına gelindiğinde 1906 yılına göre köyün nüfusu azalmış ve 95 kişiye düşmüştü (7:274). Günümüzde burada yaklaşık 40 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Maniohi’de varlığı bilinen kiliseler ve köyün 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlılar köyü 1550 yılında, Gürcü atabeg devleti Samtshe-Saatabago’dan (1268-1625) ele geçirdi. Söz konusu mufassal deftere göre Maniohi, Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Bu deftere göre Maniohi’de buğday, arpa, yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, kotun ve domuz besleniyordu (1:I.423; II.415).

Maniohi, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya’nın eline geçti. Rus idaresinde köy, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın sınırları içindeki Tikani nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü ordusunun çekilmesiyle köy yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Maniohi Türkiye’ye bırakıldı (8:II:41).

Maniohi, 1928 tarihli Ormanlıca köy listesinde “Manyok” adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasına bağlı bir köy olarak geçer (4:760). Köyün adı 1959 yılında değiştirilmiş, ancak eski adı Manyok yeni adıyla birlikte uzun süre resi kayıtlarda “Uzunova (Manyok)” biçiminde yazılmıştır (9). 1992 yılında Ardahan il olunca, adı Uzunova olarak değişmiş olan Manyok, bu ilin merkez ilçesine bağlı bir köy haline gelmiştir.

Uzunova’da en az bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Ancak, bir köy kilisesi olan Maniohi Kilisesi’nden geriye bir iz kalmamıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli ise, köyde dört kilisenin var olduğunu ve geriye bu kiliselerin yıkıntılarının kaldığını yazmıştır (10:303; 2).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilti
2. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220.
3. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
5. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
6. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018,
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.