Şavkedi

ŞAVKEDİ (Gürcüce: შავქედი; okunuşu: “şavkedi”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Karaköy olarak değiştirilmiştir.

 Şavkedi, Şavşat’ın 17 km doğusunda, Ardahan ili sınırı yakınında yer alır. Kuzeyden batı istikametinde çevresinde Balvana (Kirazlı), Okrobageti (Köprülü) ve Kuçeni (Kocabey) köyleri bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Şavkedi’dir.  Türkçeye Şavket (شاوكت) olarak girmiştir (1:161). Rus idaresi de köyün adını Türkçeye uygun biçimde Şavket (Шавкет) biçiminde kaydetmiştir (2).  Bazı Gürcüce kaynaklarda da Şavketi (შავქეთი) olarak geçer (3:103).

Şavkedi adı Gürcüce iki kelimeden (შავი/şavi: kara; ქედი /kedi: tepe) oluşan bir tamlamadır. Şavi-kedi (შავი-ქედი) adı zamanla Şavkedi’ye dönüşmüştür. Bu yer adı “Kara tepe” anlamına gelir. Köyün adı değiştirilirken bu anlamının bir kısmı korunmuştur.

DEMOGRAFİ
 Şavkedi’de kadın ve erkek nüfusunun birlikte tespit edildiği ilk sayım, Rus idaresince 1886 yılında yapılmıştır. Bu tespite göre köyün nüfusu 127 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2). Gürcüce bir ad taşıyan köyde Gürcü nüfusunun kalmamış olması, Gürcülerin asimile edilmesi ya da Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştirilmesiyle açıklanabilir. Nitekim Şavşat’ta yaşayan Gürcülerin uzun zaman dilimi içinde göç ettirilmiş olduğuna dair sözlü anlatım geleneği vardır (4:24).   

Köyün yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’deki nüfus tespitine göre Şavkedi’de 35 hanede 166 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmişti (5). Hane başına ortalama yaklaşık 4,7 kişi düşmesi, dikkat çekicidir. Bu durum Rus idaresi sırasında köyün nüfusunun bir kısmının göç etmesi ve geniş ailelerin parçalanmasıyla ilişkili olabilir. 1926’da ise köyde iki hane azalmış, nüfus 199 kişiye çıkmıştır (6:189).

Satleli deresine yandan karışan dereler: Dabatzvrili, Şavketi (Şavşaki?) ve Kuçeni’dir. Dabatzvrili neredeyse Shlobani’ye paralel gidiyor. Buradan, içinde Dabatzvrili ve Agara köylerinin bulunduğu, zor ulaşılan bir vadiye akıyor. Diğerleri ise Arsiyan sırtından inen çok dar, ormanlık ve kısa vadilerden iniyor ve Şavketi’nin bir kolu olarak bu akarsuya karışıp devam etmesi gerekirken Yalnızçam adını alıyor. Kaynak: Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Anıları – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019, s. 87-88.

“…Etrafı çiçeklerle dolu yol uzun otların olduğu Zegani’den geçiyordu. Biz sanki bir halı üzerinde yürüyorduk. Hava serin, neredeyse soğuğa yakın bir serinlik bu, ama hava çok sağlıklı. Yoğun sisin altında kalmış olan Şavketi ve Balvana’yı solumuzda geride bıraktık. Siz üzerimize doğru geliyordu. Omzunda tüfek asılı olan mihmandarımız kıvrıla kıvrıla giden yolu sağ tarafımızda bırakarak, mesafeyi kısaltmak için kararlı biçimde doğrudan çayırların arasında yürümeye başladı. Dağ çiçeklerinin esrik kokuları arasında yol alıyorduk…”
Kaynak: Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 103-104.

TARİHÇE
 Tao-Klarceti’nin yerleşim yerlerinden biri olan Şavkedi, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Bu dönemden önce Tao-Klarceti prensliği, birleşik Gürcü Krallığı ve Samtshe Prensliği sınırları içinde yer alıyordu. Uzun bir süre Osmanlı yönetimi altında kalan köyü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Çarlık idaresinde Şavkedi, Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Dabatsvrili nahiyesi içinde yer alıyordu (2). Şavkedi, Şavşat’ta Gürcü dilinin unutulduğu köylerden biriydi (3:29).

Şavkedi, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (7:II,41).

Şavkedi, 1922 yılında Şavket ve 1926 ile 1928 tarihlerinde Karaköy adıyla Şavşat kazasının Merya nahiyesine bağlıydı (5;6:189;8:81). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^  Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü, Tiflis, 1912.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
8. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.