Dasamobi

DASAMOBİ (Gürcüce: დასამობი; okunuşu: “dasamobi”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır ve adı Dereiçi olarak değiştirilmiştir. 

Dasamobi, Şavşat’ın kuzeybatısında yer alır. Kasabaya 16 km uzaklıktadır. Dağınık bir yerleşime sahip olan Dasamobi’nin çevresinde Çihori (Çukurköy), Ustamisi (Eskikale) ve  Sinkoti (Küplüce) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Dasamobi’dir (1:155). Gürcüceden Türkçeye Dasamob veya Dasamop olarak girmiştir. Bu yer adı, Gürcüce Dasamoba’dan (დასამობა) değişikliğe uğramış olabilir (2:105, 106). Nitekim 1904 yılında Şavşeti bölgesini dolaşan Niko Mari, köyün adını Dasamoba (დასამობა) biçiminde de yazmıştır (1:224).

Dasamobi’nin anlamı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Niko Mari, halka dayanarak köyün adının kaynağını şöyle açıklamıştır: Köyün kuzeyinde yüksek bir tepede, biri oğlan biri kız iki kardeş yaşıyormuş. Kız oynamak için evden kaçıyormuş. Bir seferinde oğlan kız kardeşinin peşinden gitmiş ve kızın dans ettiğini görmüş ve “da samobs” (და სამობს: kız kardeşim dans ediyor) demiş (1:157). Dasamoba veya Dasamobi adının Gürcüce “da” (და: kız kardeş) ve “samoba” (სამობა: dans) kelimelerinden türediği biçimindeki bu yakıştırma etimoloji dışında, köyün adı üzerine belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır.

DEMOGRAFİ
Dasamobi’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rus idaresinin 1886 tarihli tespiti üzerinden verilebilir. Ancak Dasamobi bu tarihte Çihori köyünü bir mahallesi olarak yazılmıştır. Dasamobi mahallesi de içinde olmak üzere Çihori’nin nüfusu 47 hanede yaşayan 454 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (3).

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Dasamobi ayrı bir köy olarak kaydedilmemiştir. Bu tarihte de Dasamobi’nin Çihori köyünün bir mahallesi olduğu anlaşılmaktadır. Çihori köyünde ise, 100 hanede 779 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (4).

Dasamobi köyünün ayrı ilk nüfus bilgisi, 1965 genel nüfus sayımında verilmiştir. Bu tarihte köyün nüfusu 385 kişiden oluşuyordu. Dasamobi’nin 1960’ların başında Çihori’den ayrılıp ayrı bir köy haline getirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Nitekim Çihori’nin 1960 yılında 1.139 kişiden oluşan nüfusu, Dasamobi’nin ayrılması sonucunda 1965 yılında 938 kişiye gerilemiştir (5:75; 6:89). Günümüzde Dasamobi köyünde yaklaşık 150 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Dasamobi, tarihsel Gürcistan’ın güneybatını oluşturan Şavşeti bölgesinin İmerhevi vadisinde yer alır. Osmanlılar İmerhevi vadisini 16. yüzyılın ortalarında, birleşik Gürcistan Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği’nden ele geçirdi. Uzun süreli Osmanlı hâkimiyetinin ardından Şavşeti bölgesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan galip çıkan Çarlık Rusya’sının idaresine girdi. Rus idaresinde Dasamobi, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasının (uçastok) sınırları içinde yer alıyordu. 1886 yılında yapılan nüfus tespitinde Dasamobi, Çihori köyünün mahallelerinden biriydi. Daha sonra Rus idaresinde Dasamobi ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Ayrı bir köyken Dasamobi, Brili (ბრილი), Digieti (დიგიეთი), Davlati (დავლათი), Nioleti (ნიოლეთი), Rabati (რაბათი) ve Phikiuri (ფხიკიური) mahallelerinden oluşuyordu (3; 7:16).

Niko Mari, 1904 yılında hem Dasamoba hem de İmerhevi vadisi konusunda ilginç bilgiler varmiştir. Yıkık bir kilisesden de söz eden Mari, buradaki hayvan varlığından da söz etmiştir: “Dasamobi köyünde, kestane rengi, tilkininki gibi tüylü, ama onunkinden daha kısa kuyruğu olan, kedi benzeri bir hayvanın ceviz ağacına hızla çıktığını fark ettim. Phikiuri köyünden Ermeni refakatçimiz bu hayvanın adının “kakli katu” (կակլի կատու), yani ceviz kedisi olduğunu söyledi. Phikiuri köyünden başka biri bunun “Meşivi” (მეშივი) olduğunu ileri sürdü. Müslüman Gürcüler ise, bu hayvanın adının “Tatardzena” (თათარძენა) olduğunu belirttiler. Ayrıca derelerde kunduz (თახვი / ժջիւ) yaşıyor; burada bu hayvana “su köpeği” (წყლის ძაღლი) diyorlar. On yılda bir “varşaki” (ვარშაყი: vaşak) da görülüyormuş; Ermeniler de aynı adı kullanıyor. Benim sahip olduğum bilgiye göre burada kaplanın (ვეფხვი) da olması gerekir. Çam kozalağına (გირჩა) buradaki Müslüman Gürcüler “kokola” (კოკოლა) veya “çam kokolası” (ნაძვის კოკოლა) diyorlar” (1:156).

Dasamobi, 1922 yılında Artvin livasının Şavşat kazasının İmerhevi nahiyesine bağlı Çihori köyünün bir mahallesiydi. Dasamobi mahallesi, 1960’ların başında, Çukur olarak adı değişmiş olan Çihori’den ayrılarak ayrı bir köy haline getirilmiştir. Nitekim, 1965 genel nüfusu sayımında köy, eski adıyla birlikte “Dereiçi (Dasamag)” olarak kaydedilmiştir (6:89). Ancak Dasamobi’nin adının ne zaman değiştirildiği kayıtlarda yer almamaktadır. Adının değiştirilmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Dereiçi (Dasanap)” gibi yanlış yazımlarla da olsa resmi yayınlarda bir süre daha kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Dasamobi veya Dasamoba köyünde bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Niko Mari’nin verdiği bilgiye göre, bir köy kilisesi olan Dasamobi Kilisesi, 20. yüzyılın başında tamamen yıkılmıştı. Yapı taşları yapının içine ve dışına saçılmış, üzeri toprak ve bitkilerle kaplanmıştı. Yıkılmış olmasına karşın, kilisenin “Şavşat-İmerhevi” tipi, yuvarlak apsisli, uzun dikdörtgen (yaklaşık 11×24 m) bir yapı olduğu anlaşılıyordu. Kilisenin etrafı taş duvarla çevriliydi (1:156-157).

KAYNAKÇA:
1. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
6. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
7. ^  Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.