Banakna

BANAKNA (Gürcüce: ბანაკნა; okunuşu: “banak’na”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Yangın olarak değiştirilmiştir.

Banakna, Borçka kasabasının doğusunda yer alır. Bu kasabaya yaklaşık 9 km uzaklıktadır. Banakna,  Ohorcini (ოხორჯინი), Şuahevi (შუახევი), Valaşeni (ვალაშენი) ve Sanatisi (სანათისი) gibi bugünkü Alaca köyünün bir mahallesidir.

TARİHÇE
Günümüzde Alaca köyünün bir mahallesi olan yerleşmenin bilinen en eski adı, Banakna’dır. Bazı kanyaklarda Banakla (ბანაკლა), Banaka (ბანაკა) olarak da geçer (1:171; 2:147). Bu yer adı Türkçeye de Banakna (باناقنا) olarak girmiştir (3:118). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyü Vanakna (Ванакна) adıyla kaydetmiştir (4).

Banakna (ბანაკნა), “geçici yerleşim” anlamına gelen Gürcüce “banaki” (ბანაკი) kelimesinin çoğulu “banakni”den (ბანაკნი) geliyor olabilir. Buranın eskiden başka bir yerleşmenin yaylası olması olasılığı vardır. Banakna’nın, “Tsablnara” (წაბლნარა: kestanelik) denilen bir dağın eteğinde kurulu olması, bu varsayımı destekler niteliktedir (2:147).

Banakna’da 12. yüzyıldan kaldığı tahmin edilen bir köprünün varlığı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bu dönemde köyün bulunduğu Klarceti bölgesi, Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Bu devletin yerini alan Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) yönetimindeyken Banakna, 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçti. Osmanlı döneminde Trabzon eyaletine (1867’de vilayet) bağlı Lazistan sancağı sınırları içinde bulunuyordu. Bununla birlikte 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde adı geçmemektedir.

Banakna, üçyüz yılı aşkın bir süre Osmanlı hakimiyetinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. 1886 tarihli nüfus tespiti sırasında Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın Sanatisi nahiyesinde yer alıyordu. Banakna’nın nüfusu 49 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Banakna, nüfus açısından nahiyenin en küçük köyüydü (4). Bu tarihte köyün nüfusunun çok az olması dikkat çekicidir. Bunun nedeni Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç olabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre Banakna’nın nüfusun bir kısmı göç etmişti (2:147; 5:135).

Banakna, Birinci Dünya Savaşı’ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Artvin bölgesi fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Banakna’yı da kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (6:II.489).

Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Banakna, bu livanın Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Banakna’nın 1922 yılındaki nüfusu, 2 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 8 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte köyün neredeyse tamamen boşalmış olması, Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine yeni göçle açıklanabilir (7). Banakna Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yangın olarak değiştirildi . Nitekim 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde köyün adı Yangın (یانغین) olarak geçer. 1926’da Köydeki iki hanenin nüfusu biraz artmış ve 13 kişiye yükselmişti (8:143; 9:79). 1935 genel nüfus sayımında Banakna’nın adı geçmemektedir. 1928-1935 arasında Banakna’nın bir mahalle olarak Alaca köyünde bağlanmış olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır (10).

Banakna’da varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Devskeli Deresi üzerinde, dar ve derin bir kanyon üzerindeki taş köprüdür. Köprünün kemer uzunluğu 8,4 metre, genişliği 2,3 metredir. Su yüzeyinden köyünün yüksekliği 21 metredir. Tek kemerli taş köprü olan Banakna Köprüsü, Ebrika Kilisesi’ne kadar giden taş döşeli eski bir güzergâhta, gözden ırak bir noktada bulunduğu için gümümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Bununla birlikte, köprünün Banakna köyü (Yangınlı mahallesi) tarafından kalan ayağı defineciler tarafından tahrip edilmiştir. Henüz yeterince incelenmemiş olan Banakna Köprüsü, küçük ama bölgedeki en yüksek köprülerden biridir. Aynı zamanda Borçka’dan Bagini‘ye giden yol üzerinde yer alır. Köprü, derenin bir tarafında kalan Banakna ve Araveti ile Şuahevi‘yi, diğer taraftaki Ebrika, Nigia ve Peturli‘ye bağlamaktadır. Petruli’de bulunan Ebrika Kilisesi‘ne de buradan ulaşılır. Yapısal özellikler açısından bakılınca Banakna Köprüsü’nün 12. yüzyılda inşa edildiği söylenebilir (1:171).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
4. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
7. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
10. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.