Tskalsimeri

TSKALSİMERİ (Gürcüce: წყალსიმერი; okunuşu: “ts’q’alsimeri”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Balıklı olarak değiştirilmiştir.

Şavşat’ın kuzeybatısında, Gürcistan sınırına görece yakın bir yerde yer alır. Artvin’e 100 km, Şavşat’a 42 km uzaklıktadır. Hemen yakınında Tsetileti (Erikli) köyü bulunmaktadır. Günümüzde Tskalsimeri, eski Bzata ve Şoltishevi köylerini de kapsamaktadır.

KÖYÜN ADI
Tskalsimeri, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Bu yer adı Türkçe kaynaklarda Zığalsmer (زيغالسمر) olarak geçer (1:161). Oysa daha erken dönemde Gürcüce “su, dere” anlamına gelen “tskali” (წყალი) kelimesi Osmanlıca “zğal” (زغال) biçiminde yazılıyordu (2: I.188). Köyün adı Türkçe Skalsimer biçiminde de yazılır. 93 Harbi’nde Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Tskaltsimer (Цкальцимер) olarak kaydetmiştir (3).

Tskalsimeri (წყალსიმერი), su, dere anlamına gelen “tskali” (წყალსი) ile öte, öte yaka anlamına gelen “imeri” (იმერი) kelimelerinden oluşur. Köyün adı “suyun öte yakası” anlamına gelir. Tarihsel Şavşeti bölgesi üzerine kapsamlı bir çalışma olan Gürcüce Şavşeti adlı kitapta, Tskalsimeri köyünün Babelidze (ბაბელიძე), Basilidze (ბასილიძე), Bukidze (ბუქიძე), Zakaridze (ზაქარიძე), Kombadze (კომბაძე), Kobidze (კობიძე) ve Hilvadze (ხილვაძე) gibi, aile adlarından gelen mahallelerden oluştuğu belirtilmiştir. Bu araştırmaya göre Tskalsimeri’de günümüzde Gürcüce konuşulmamaktadır (4:37, 319).

DEMOGRAFİ
Tskalsimeri’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rusların 1886 yılındaki tespiti üzerinden verilebilir. Bu tespite göre köyde 113 hanede 693 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Hane başına ortalama 6,1 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Tskalsimeri aynı zamanda bu kazaya bağlı bir nahiyyedi ve Tskalsimeri nahiyesi (сельское общество / kırsal topluluk), Diobani, İphrevi, Tsetileti ve Tskalsimeri’yi kapsıyordu. Bu nahiyenin en kalabalık köyü Tskalsimeri’ydi. 2.467 kişiden oluşan nahiye nüfusunun %32’si bu köyde yaşıyordu (3; 5:15).

Rus idaresi sırasında bölgeyi dolaşmış olan Zakaria Çiçinadze 1893 yılında, Tskalsimeri’den 40 hanenin Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğunu, köyün nüfusunun da 50 haneden oluştuğunu yazmıştır (6:140; 7:295). Bununla birlikte Rus idaresinde köyün nüfusu artmış, 1907 yılında 827 kişiye çıkmıştır (5:50)

Tskalsimeri’nin Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’de köyde 125 hanede 871 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Nüfusun 427’si kadın, 444’ü erkekti (8). Nüfusun artmaya devam etmesi, köyden önemli bir göçün gerçekleşmediğini göstermektedir. Tskalsimeri’nin nüfusu 1926’da 965 kişiye ulaşmıştır (9:189). Günümüzde köyde yaklaşık 220 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tskalsimeri,  tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘nin köylerinden biridir. Osmanlılar burayı 16. yüzyılda, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirmiştir.

Tskalsimeri, uzun süre Osmanlı idaresinde kalan, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Aynı kazaya bağlı nahiyelerden de biriydi.  Tskalsimeri nahiyesi (сельское общество: kırsal topluluk) Tskalsimeri köyünün dışında, Diobani, İphrevi ve Tsetileti’yi kapsıyordu (3).

Zakaria Çiçinadze, 1893 yılında Tskalimeri’nin güzel bir köy olduğunu, köyde Türkçenin yerleşmiş olduğunu, eski kilisenin yerinde cami bulunduğunu, Gürcülerin Müslümanlaştırılması konusunda bu köyde çok hikaye anlatıldığını yazmıştır (7:295). 1904 yılında Tskalsimeri köyünü ziyaret eden Niko Mari ise, Tsklasimeri köyünün Tskalsimeri, Şoltishevi (Tskalsimeri’nin doğusunda) ve Bzata (Tskalsimeri’nin kuzeyinde) adlı mahallelerden meydana geldiğini belirtmiştir. Niko Mari’ye göre köyde 112 ev vardı. Bir cami, bir mektep ve bir de okul bulunuyordu. Okula yüz kadar öğrenci devam ediyordu. Bununla birlikte Mari köydeki mektebe devam edenlerin sayısının fazlalığına dikkat çekmiştir (10:168).

Tskalsimeri, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Tskalsimeri Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Bzata’nın bağlı olduğu Tskalsimeri, Artvin livasının Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi (6). 1993 yılında Diobani (Meydancık) belde olunca, Tskalsimeri bir mahallesi olarak bu beldeye bağlandı. Meydancık Belediyesi’nin 2013 yılında ortadan kalkmasıyla, Tskalsimeri (Balıklı) yeniden ayrı bir köy haline getirildi.

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
3. ^ “Şavşat-İmerhev kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
5. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
7. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
10. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.